ИНАКУ

Категорија: Зборници

  • Христо Петрески: Позитивни примери од училишната пракса

    Позитивни примери од училишната пракса

     

    1.

     

    В.Б. имаше проблеми со читањето и пишувањето, па не можеше да ја следи наставата со исто темпо и на ист (брз и лесен) начин како другите триесет ученици. Успехот што го постигнуваше В.Б. беше лош, односно слаб и недоволен.

    Затоа, по првото полугодие, наставникот подготви индивидуален образовен план за ученикот В.Б. Од тогош ученикот многу побрзо и полесно ја следи наставата и постигнува многу подобри резултати во наставните и воннаставните активности.

     

    2.

     

    Р.Ш. беше дете со церебрална парализа. Тој беше еден од најдобрите ученици, а посебно му беше омилен часот по ликовно воспитување. Р.Ш. имаше неверојатна, вродена дарба за цртање и сликање.

    Затоа, сите ученици бараа од него тој да им ги нацрта или доцрта цртежите. Така, стана омилен, сакан и баран – не само во своето одделение, туку дури и во целото училиште.

    Р.Ш. освои многу награди на натпреварите за цртежи во училиштето, градот, Републиката, но и во странство.

     

    3.

     

    Кога требаше да се запише ученичката М.Л. во прво одделение во основното училиште и двете наставнички не беа многу заинтересирани таа да биде примена во едно од двете одделенија кои тие требаше да ги водат од прво до четврто одделение.

    Директорката на училиштето, за да нема недоразбирања меѓу нив, откако виде дека тие самите не можат да се договорат, се одлучи за еден непопуларен, но ефикасен и функционален начин, а тоа беше фрлање жрепка за тоа во кое одделение да се запише ученичката М.Л.

    И, замислете какво изненадување: М.Л. беше најдобра ученичка не само по првото полугодие, туку и на крајот од четвртото одделение. Наставничката на која и припадна М.Л. беше радосна и пресреќна, а другата наставничка се каеше поради стравот, предрасудите и скепсата и беше лута на себеси и многу разочарана.

     

    4.

     

    О.Х. кога се запиша во прво одделение во основното училиште, наставничката одлучи таа да седи во првиот ред, најблиску до наставничката и таблата, за да може подобро да гледа и слуша.

    Но, она што потоа одлучи и го направи наставничката – беше од пресудно значење. Наставничката по првото полугодие предложи до О.Х. да седне најдобрата ученичка во одделението.

    Најдобрата ученичка толку многу и помагаше на О.Х. како да беше втора нејзина наставничка и успехот на крајот од годината беше неверојатен и загарантиран.

    И О.Х. го заврши прво одделение со одличен успех и со големо знаење.

     

    5.

     

     

    Кога се запишала ученичката К.И. во прво одделение во основното училиште не била со радост пречекана од нејзините другарчиња, затоа што седела во количка и не можела да ја следи наставата со истата брзина како другите ученици.

    Но, благодарение на наставничката, која уште од првиот ден посебно се грижела за К.И., и не дозволувала никој да и се потсмева, да ја навредува и слично, веќе во второто полугодие К.И. полека но сигурно почнала побрзо и полесно да ја следи наставата и многу да не се разликува од другите ученици.

    Наставничката, исто така, на секој час ги пофалувала сите ученици кои и помагале на К.И.

    Улогата и значењето на ангажманот, помошта и поддршката на наставничката биле пресудни, К.И. не само со одличен успех да ги заврши основното и средното образование, туку и да магистрира.

     

    6.

     

    Н.А. е дете кое има проблеми со говорот, одењето и моторичките способности.

    Поради забавената фина моторика Н.А. оди на прсти, има краткотрајно внимание и намалена концентрација.

    Во училиштето најмногу сака да слуша и да одговара усмено.

    Н.А. има посебни афинитети за учење англиски јазик.

    Наставничката по англиски тоа го негува и развива кај ученикот на редовните часови, но и во дополнителната настава.

     

    7.

     

     

    З.П. е ученик во шесто одделение. Има проблеми со видот, затоа му е потребно повеќе време за да ги заврши определените активности.

    Наставничката секогаш работи и индивидуално со З.П., односно му ги приспособува методите и времето за работа.

    На ученикот З.П. повеќе му одговара усмено да одговара, отколку да пишува, бидејќи тоа го прави бавно и нечитко.

    Писмените задачи за него се со заокружување, дополнување и поврзување, а не од отворен тип и со пишување.

     

    8.

     

    С.К. заедно со своите другарчиња од прво до четврто одделение учеше во училницата на првиот кат.

    Но, кога требаше да продолжи во петто одделение, а наставата се одвиваше во посебни кабинети за математика, хемија, физика, биологија и странски јазик – се појавија и најголемите проблеми.

    Родителите сакаа нивните деца да учат во кабинетите, а директорот и наставниците укажуваа дека тоа не е можно и за С.К.

    Затоа, одржаа заеднички состанок, на кој се договорија да нема веќе различни мислења и недоразбирања, туку за оние предмети за кои не е неопходна кабинетска настава – таа да се одржува во училницата на приземјето од училиштето, а кога е кабинетската настава учениците да и помогнат на С.К. и таа да ја посетува заедно со нив. Покрупните и посилните момчиња ја носеа С.К. и нејзината количка, а девојчињата пак, торбата, заедно со книгите, тетратките и приборот.

     

     

     

     

    С.К. има церебрална парализа, се движи со туѓа помош.

    Седи во првата клупа за да гледа и слуша подобро.

    Има потешкотии при пишувањето.

    Поради С.К. нејзиното одделение е преместено на приземјето, најблиску до влезната врата на училиштето.

     

     

    10.

     

     

    Ученикот Д.П. има оштетување на слухот и носи слушен апарат.

    Родителите се определиле да посетува редовно училиште.

    Набрзо наставничката забележува дека кога дава инструкции за сите ученици, Д.П. треба посебно да го гледа директно во очи.

    На тој начин, преку невербална комуникација, наставничката гледа и знае дали ученикот ја разбрал, или треба да ја повтори задачата за него.

     

    Подготвил:

    проф.д-р Христо Петрески,

    Институт за наука, алтернатива, култура и уметност – Скопје

  • Ана Петреска: Новите и необични раскази – бајки во книгата „Човечулец“ од Александар Прокопиев

    Новите и необични раскази – бајки во книгата „Човечулец“ од Александар Прокопиев

     

     

    Апстракт:

    Во овој труд станува збор за расказите-бајки на писателот Александар Прокопиев, како пример за современо, актуелно и привлечно четиво не само за младите, туку и за возрасните читатели. Оваа книга најилустративно потврдува дека денес треба да се пишува современо, актуелно и провокативно, т.е. на теми и мотиви кои се универзални, космополитски и недоволно експлоатирани. Прокопиев тоа го прави необично, бајковидно и надреално.

    Предмет на овој труд се расказите-бајки од книгата „Човечулец“, како необичен, специфичен и оригинален спој и резултат во современата македонска литература за деца и млади, но и за возрасни. Расказите-бајки како жанр се поедноставни, поразбирливи и попривлечни за најмладите читатели. А, овој пример најилустративно укажува дека бајките се наменети и за возрасните, но и дека расказите за возрасни во вид на бајки може да ги читаат и децата. Доказ за квалитетот на оваа негова постапка е високото меѓународно признание – наградата „Балканика“,  доделена за оваа ретка, значајна и оригинална книга.

    Во овој труд ги користевме дескриптивниот и компаративниот метод, а целта ни беше да покажеме и докажеме дека денес треба да се создаваат нови и оригинални раскази (во овој случај како бајки) за кои сме сигурни дека ќе им се доближат и допаднат на младите читатели.

     

    Клучни зборови: бајка, Прокопиев, стварност, фантазија, дигитална ера, виртуелен свет

     

    Современи бајки

     

    Дали е бајката страшно нешто? Не поради тоа што најчесто во бајките има многу насилство, крв, страв, па и оружја и што се плашат децата додека ги читаат, или поради тоа што родителите мораат да ги заменуваат зборовите или да ги толкуваат значењата и дејствијата додека им ги покажуваат или прераскажуваат бајките. Туку, многу е пострашно: што многу нешта од бајките – навистина се случуваат!

    Можеби се бајките пророштва, или подобро речено – имаат пророчка моќ, бидејќи тие во најголем број случаи и се остваруваат. Макар што изгледа многу идилично денеска да се замисли Црвенкапа како оди сама низ паркот или шумата, весниците се полни со црни хроники и вести, каде се нападнати девојки или незаштитени деца. Но, уште пострашно е кога некој ќе се препознае во Алибаба со четириесетте разбојници.

    Но, тоа не значи дека бајкописците не треба да продолжат да измислуваат бајки (читајте: да пишуваат и живеат во и со бајките, зашто тоа би значело дека на ридовите не треба да паѓа снег – за да се открие зајачката трага…

    Реалистите и сега велат дека не веруваат во мистичноста на бајката, исто како што не верувале ни тогаш кога на некој мистериозен начин прелесно и пребрзо спојувале еден со друг крај, но надреалистите, исто така, не сакаат да се предадат ни денес, зашто со право тврдат дека пофантастични примери никогаш не ни имало!

    И, така, според навиките, додека сè уште на децата им читаме бајки, сметајќи дека барем тие во нив веруваат, се пробудува и побунува понекогаш и детето во нас, не сакајќи повеќе да зборува и слуша лажни зборови, независно дали тие се однесуваат на шумата или прашумата, на волците или мечките, на ајкулите или школките, на скржавците или арамиите…

    Се знае дека бајките имаат добри и лоши јунаци, убави или грди ликови, исто како што и луѓето имаат убави имиња во личните карти а грди во прекарите, или како што некоја кутра валкана чистачка нема ни да дознае, осознае, а не и да се препознае како референтка за хигиена, така и бајкописците и теоретичарите ќе продолжат да спорат околу тоа што е чудно а што е чудесно…

     

     

    Бајки и за возрасните

     

    Бајките не се наменети само за децата, туку и за возрасните, а тие пак (овие вторите), носат поголеми очила и со поголем диоптер, со кои можат побрзо и полесно да ги воочат деталите, да ги регистрираат измамите, да ги одбегнат подметнувањата и шпекулациите…

    Никому денес, се чини, не му е дојдено веќе до нереални и исконсттруирани бајки. Кому му е веќе потребна зашеќерена водичка, обланда во целофан, празни ветувања и шарени лаги…

    Со или без мечеви и шлемови, победници се само измислувачите на поуверливите, пореалните и поприфатливите бајки, за кои успеале да најдат слушатели, почитувачи, но и идни прераскажувачи… Можеби еден ден, не така задоцнето, и тие ќе ги дополнуваат истите, ќе ги освежуваат и доосмислуваат, или ќе градат сосема нови и дијаметрално спротивни од претходните. Со или без козметички поправки и додатоци, новите бајки ќе бидат полични и потрајни од претходните, до новите избори, до новите приказничари, до новите фантазери, до новите политичари…, но и до новите хипер-реалисти, закоравени прагматичари и несудени критичари…

     

    Роман од раскази

     

    Книгата „Човечулец“ од Александар Прокопиев е книга со раскази – бајки за возрасни, која слободно може да се чита и восприема и како книга со раскази, односно и како роман во бајковидна форма.

    Тоа, човечето, најчесто е самиот автор, а многу често и некој мал човек од соседството, но и од надреалниот свет, од фикцијата и фантазијата. Како да паднало од Марс или од Венера сред овој наш реален свет – полн со противречности, апсурди и контроверзи.

    Прокопиев постојано укажува на сите аномалии и на боите на тој т.н. црно-бел свет, трудејќи се од петни жили (како што обично се вели) доброто да го победи лошото, да надвладее правдата и вистината над хипокризијата и хиерархијата.

    А, бајките, сееедно дали се од левиот или од дејниот џеб, а во случајов се од левиот џеб, зашто најверојатно авторот тргнал од онаа народната поговорка лева рака – десен џеб или обратно, па создал неверојатни приказни, стории, во кои луѓето се најубави во своето огледало и сосема неправедно и неосновано секогаш сметаат дека на соседот треба да му цркне козата за нив да им биде подобро, или дека лошото и грдото постојано (треба да) им се случува на другите, или пак дека со пари може да се купи сé, па и среќата, љубовта и искреноста.

    Но, во тој и таков метафизички, хиперпоболизиран и антагонистички човеков ареал, Прокопиев успева да ја најде златната жица, зрнцето бисер, како трагач и номад низ лавиринтите на човековата несовршеност, алчност, суетност и злобност, докажувајќи уште еднаш дека некои нешта се универзални, неповторливи и мошне поучни.

    Бајките за големи деца се бајки за добро утро, а не само за добра ноќ, зашто многу повеќе опоменуваат отколку што заспиваат. Прокопиев е вешт и луциден наратор, па не случајно предвидуваме дека и оваа негова најнова книга, ќе биде и читана, и почитувана, но и препрочитувана и прераскажувана!
    Всушност, во оваа специфична книга се потврдува космополитската димензија на расказите, создадени во духот на бајките за возрасни, од кои произлегуваат и зрачат:  искуство, зрелост, копнеж и надеж, бројни дилеми и загатки, прашања и одговори…

    „Човечулец“ е оригинално авторско остварување од сферата на уметничката авторска бајка. Тоа е дело пишувано на современи и актуелни теми, каде авторот ги реинтерпретира и интегрира дел од најпознатите светски бајки во својот новосоздаден прозен ракопис, при што одново го перцепира светот околу себе и неговите појавни облици и димензии преку изострена диоптрија и најмалку двојно зголемена објективизација. Притоа, посебно е нагласена и значајна интроспекцијата на личноста и дискурсот на самиот автор.

    Александар Прокопиев, по неговите добропознати, позитивно оценети и веќе масовно прифатени анти-упатства, со оваа своја нова книга со бајки за возрасни – уште еднаш го потврдува не само постоењето и функционирањето, туку и значењето и високото место на македонската прозна авангарда од крајот на минатиот и почетокот на овој век.

    И, на крајот, да додадеме уште само дека Александар Прокопиев, не случајно, со оваа книга беше избран претставник од Република Македонија на Меѓународниот конкурс и ја доби престижната награда „Балканика“.

     

    Осовременување и надградување

     

    Потрагата по новото и необичното во бајките одамна е започната, сѐ уште трае, но најверојатно така ќе биде и во иднина. Денес, и во современата авторска бајка – сведоци сме и протагонисти на нејзиното осоврменување, приспособување и надградување според актуелните барања, стандарди и тенденции.

    Бајкописците живеат во и со бајките. Впрочем, тие никогаш и не живееле надвор од својот простор и своето време. Па, токму затоа, слободно можеме да кажеме дека бајкописците секогаш постојат и опстојуваат во својата стварносно-фантастична реалност, која е колку имагинарно бегство од стварноста, толку е и враќање и приземјување од фантазијата во сегашноста.

    Современите бајки се преполни со нагли пресврти и неочекувани изненадувања. Присутно и доминантно е осовременувањето наспроти застареноста и здодевноста, па старомодноста често ја заменува дури и помодноста, но во секој случај – како да нема веќе место за баналноста и површноста, туку само за луцидноста, игривоста, духовитоста и остроумноста.

    Некои од теоретичарите, со право, констатираат дека и бајките не се она што некогаш биле. При настојувањето и напорот како да се сочува и преживее бајката – денес се ползуваат најразлични постапки и методи, а крајниот резултат е евидентен, за почит, но и за прочит.

     

    Виртуелно време и дигитална ера

     

    Сред виртуелното време на дигиталната ера, во измешаниот сајбер свет свое место наоѓаат и современите, актуелни, па и провокативни авторски бајки, кои истовремено опоменуваат и подучуваат, а најмалку се сувопарни и празни измислици и лаги, туку се ововремени, креативни, интерактивни, едукативни, полезни, возбудливи и вечни творби.

    Денес не е мал бројот и на бајките за возрасни, кои се создаваат како пандан за оние за деца и млади. Во нив повеќе станува збор за грубата и сурова реалност, отколку за волшебната и прекрасна чудесност. Едноставно: како да нема веќе чуда, туку само миговна зачуденост и делумно и повремено очудување, но со широко отворени очи, без лебдеење во воздухот, а со цврсто стоење и тоа со двете нозе на земјата.

    И, додека денес, во виртуелното време, во дигиталната ера, во измешаната сајбер реалност, сонуваме за Аладиновата волшебна ламба, или фантазираме за уште поволшебен кавал, боговите, кралевите и принцезите не мораме ни да ги замислуваме – зашто секој ден с повеќе ги гледаме на улицата, или на телевизијата!

    А телевизијата не е филм, таму протагонистите не се облечени во туѓи костими, тие не играат други туку главно се прикажуваат себеси, без шминка која се топи пред светлата на рефлекторите, па како тогаш гледачите да ме веруваат во она што го слушаат и гледаат, макар што и бајките веќе не се она што некогаш биле…

     

    Еден од најновите позитивни примери за бајките за возрасни е и книгата „Човечулец“ од македонскиот раскажувач Александар Прокопиев, која не случајно беше овенчана со високото книжевно признание – наградата „Балканика“.

     

     

    Користена литература:

     

    1. Бјелица, Исидора. Бајке за децу 21 века. Нови Сад: Стилос Арт,
    2. Денић, Сунчица. Демистификација света у књижевности за децу, часопис „Норма“ бр.1. Сомбор,
    3. Петрески, Христо. Иновативни приступ лектири на примерима српске и македонске ауторске бајке – компаративна анализа (докторска теза). Врање: Учитељски факултет,
    4. Прокопиев, Александар. Човечулец. Скопје: Магор,
    5. Росић, Тиодор. Господар седам брегова. Београд: Српска књижевна задруга, 1993.
    6. Смиљковић, Стана. Импулси европске ауторске бајке и њихово креативно коришћење у бајкама југословенских и српских писаца, часопис „Детињство“ бр.1-2, Нови Сад, 2001.
    7. Смиљковић, Стана. Ауторска бајка. Врање: Учитељски факултет, 2006.
    8. Смиљковић, Стана. Чудесно, фантастично и реално у бајкама (по Цветану Тодорову, Карлу Густаву Јунгу, Владимиру Пропу и Бруну Бетелхајму). часопис „Детињство“ бр.1-2, Нови Сад, 2008.
    9. Спасевски, Мито. Аналитички студии и опсервации за литературата за деца. Скопје: Студентски збор, 2007.
    10. Стојановић, Буба. Савремени приступ народној књижевности у млађим разредима основне школе. Врање: Учитељски факултет,­­­

     

     

     

    м-р Ана Петреска,

    Институт за наука, алтернатива, култура и уметност – Скопје

  • Ана Петреска: Детето во македонскиот современ расказ – најнова литературна продукција

    Детето во македонскиот современ расказ – најнова литературна продукција

     

    Апстракт:

    Кон крајот на Дваесеттиот и почетокот на Дваесет и првиот век и во Република Македонија се појавуваат раскази за деца од с¢ поголем број писатели, кои третираат современи мотиви и теми и се одликуваат со луцидност, духовитост, читливост и привлечност.

    Во сите тие раскази, речиси без исклучок, детето е стожерен лик и носител на дејството. Преку детето и неговиот свет на најубав можен начин се проговорува и за детството, генерациите кои допрва проникнуваат и стасуваат, генерациските разлики, големите очекувања и катадневните размислувања.

    Најновата продукција на македонскиот расказ за деца посведочува и потврдува дека тој е разновиден, шаренолик и богат со различни теми, мотиви и идеи. Дел од авторите се занимаваат со минатото, најголемиот број од нив се посветени и ја третираат сегашноста, а помал дел се загледани и се осврнуваат и на иднината…

    И покрај тоа што е с¢ помал бројот на раскази, а не и на раскажувачи, зашто и кај нас денес повеќе се создаваат романи отколку раскази, факт е дека расказот постои, не е исчезнат, опстојува и се одржува, иако му е неопходно осовременување, збогатување, освежување и творечко и креативно обновување.

     

    Клучни зборови: расказ, раскажување, проза, писатели, книги, читање

     

    1. За расказот и раскажувањето

     

    Расказ е одредница која може да се однесува на повеќе термини во рамките на книжевноста. Расказот е посебна, модерна книжевна форма на кусата проза чија што главна особина е во силната компресија на содржината.

    Расказите датираат уште од периодот на традицијата на усменото пренесување, кое потоа ги произведува (произнесува) значајните дела Илијада и Одисеја од Хомер. Тие се пренесени во ритмичен, поетски формат, со рими кои олеснуваат при помнењето на содржината на приказната. Исто така, овие епски приказни се поделени на кратки делови за на раска               жувачот да му биде полесно да ги пренесе во делови.

    Во Европа, традицијата на усменото пренесување започнува да се претвора во пишувана форма во раниот 14-ти век, а најпознат пример е делото Декамерон на Бокачо. Книгата е компонирана од индивидуални кратки приказни, кои се разликуваат со должината и содржината.

    Модерниот расказ како посебен жанр е се појавува и е создаден во Италија во раниот 19-ти век. Во втората половина на овој век поради растот на пазарот на печатени магазини и журнали зголемена е заинтересираноста за краткиот расказ, со должина од 3.000 до 15.000 зборови, а меѓу познатите раскази од овој период е Павиљонот број 6 од Антон Чехов.

    Краткиот расказ доживува кулминација во средината на 20-от век. Во 1952 година магазинот Лајф го печател подолгиот расказ (кој често се нарекува и новела) Старецот и морето од Хемингвеј, а изданието е продадено во 5.300.000 примероци и тоа за само два дена.

    На крајот од 20-от век се создаваат голем број кратки играни филмови кои траат од една до 40 минути, а се засновани на раскази.

    Раскажувањето (нарацијата) е усмено или писмено искажување за некој настан или низа измислени или историски содржини. Во теоријата и практиката постојат три вида раскажување (нарација): ораторско, историско (историографско) и книжевно. Притоа, времето и просторот се најзначајните два елемента на раскажувањето.

    Раскажувањето го означува чинот на литературното кажување, кое го има значењето и е содржано во синтагмите техника на раскажување и видови на раскажување. Субјективното раскажување има облик на првото лице еднина (јас-форма на раскажување). Објективното раскажување е најстар вид на раскажување (тој-форма на раскажување).

     

    1. Посебно за краткиот расказ

     

    При дефинирањето на поимот краток расказ, наидуваме на неколку дилеми. Пред с¢, колку треба расказот да биде краток. Но, за полесно да се одговори на ова прашање, се прави компарација со романот, па се вели дека краткиот расказ се занимава само со некои фрагменти од животот, а романот со целиот живот; краткиот расказ се занимава со една работа (појава, ситуација, феномен), а во романот се обработуваат повеќе од нив; краткиот расказ е примерок, а романот е целина.

    Од друга страна пак, Хенрих Бел ги наведува следниве карактеристики на краткиот расказ: модерен; сегашен; строг; интензивен и најмалку подложен на шаблонизирање.

    Значи, краткиот расказ како форма (или жанр) е нешто што е актуелно, ударно, провокативно, неповторливо и прецизно. Краткиот расказ го предизвикува читателот, не се заборава брзо и лесно и е интересно и поттикнувачко (инспиративно) за размислување. Неговата краткост е поврзана со моќта на раскажувањето, исклучителната сила на доживувањата, автентично-препознатливиот авторски потег и зафат, односно  најконцизно речено: тоа е еден незаборавен, јадровит и пикантен прозен залак.

    Миливој Солар во својата Теорија на книжевноста наведува дека поимот краток расказ се употребува како синоним за новела (називот потекнува од латинскиот збор за нешто ново). Расказот според должината е книжевен вид помеѓу новелата и романот. На почетокот се изложуваат и опишуваат карактеристиките на определен јунак, кои кај читателот предизвикуваат одредени очекувања. Меѓутоа, на крајот најчесто се случува пресврт во дејствието, во форма на неочекувана реакција или настан.

    Солар потенцира дека во овој книжевен вид читателот треба да стекне впечаток дека е (ис)кажано точно онолку колку што треба да се рече, ни повеќе ни помалку. Па, имајќи го тоа предвид, можеме слободно да кажеме дека расказот треба да биде најпрецизниот книжевен жанр.

    Затоа, некои теоретичари, не случајно, расказот го нарекуваат драма во мало, без оглед дали е дијалогот (монологот) експлицитен или имплицитен. Исто така, генерално земено, сите раскази се одликуваат со динамичност или живост, што е нивен најголем и посебен (специфичен) квалитет.

    Инаку, современата проза денес с¢ повеќе покажува дека книжевното создавање е вид на интелектуална игра. Игра на фантазијата и духот, со кои творецот ги обликува уметничките светови според своите критериуми, можности и намери (желби). Во таа игра има бројни возбуди, чудења, неочекуваности и изненадувања, но и збунетост и дилеми.

    Постојан и видлив е стремежот за иновации, експерименти и истражувања. Циркулираат творечки постапки и процеси, тенденции и новуми, односно идеи, постулати, поетики, манифести…

    За среќа, сведоци сме на најразлични, сериозни и квалитетни творечки креации и конкретни резултати!

     

    1. Македонскиот расказ за деца (најновата продукција)

     

    Кон крајот на Дваесеттиот и почетокот на Дваесет и првиот век и во Република Македонија се појавуваат раскази за деца од с¢ поголем број писатели, кои третираат современи мотиви и теми и се одликуваат со луцидност, духовитост, читливост и привлечност.

    Во сите тие раскази, речиси без исклучок, детето е стожерен лик и носител на дејството. Преку детето и неговиот свет на најубав можен начин се проговорува и за детството, генерациите кои допрва проникнуваат и стасуваат, генерациските разлики, големите очекувања и катадневните размислувања.

    Детето е нестрпливо и збунето, амбициозно и плашливо, понекогаш и несигурно  и загрижено, а многу поретко радосно и среќно. Децата предвремено созреваат и зачекоруваат во светот на возрасните, а опишани се и овековечени нивните снаоѓања и неснаоѓања, палавости, итрини, игри, планови, порази и победи – во расказите на: Киро Донев, Александар Поповски, Трајче Кацаров, Александар Кујунџиски, Ванчо Полазаревски, Александар Прокопиев, Христо Петрески, Васил Тоциновски, Љубинка Донева, Мерсиха Исмајлоска, Ана Стојаноска, Дејан Трајкоски, Фахри Каја, Радован П. Цветковски, Драгица Најческа, Славка Арсова, Оливера Николова, Фејзи Бојку, Трајан Петровски, Љупчо Силјановски, Лилјана Стојкоска Ефтимова, Борис Апостолов…

    Навистина, широка и разновидна е оваа авторска панорама, која го негува расказот, навраќајќи се на минатото и сегашноста, но и скицирајќи ја и предвидувајќи ја иднината.

    Така, во расказот За она што го знаат и врапците писателот Киро Донев пишува за дедото и неговиот внук кои додека седат на клупата во паркот разговараат за минатото и сегашноста. Дедото евоцира спомени за периодот на војната, а детето е далеку и длабоко загледано кон стварноста. Фабулата започнува со парчето бисквита кое го колва  едно гладно врапче, а за време на војната и една трошка леб била сон и значела многу…

    Ванчо Полазаревски пак, во расказот Приказна за левата и десната рака раскажува за едно дете кое се викало Илија и живеело во Скокот Град. Детето имало лоши навики, па прстите од рацете ги пикало во устата, увото, носот… На индиректен начин се говори за лошите навики, односно за нашите две раце. Расказот е илустративен, духовит и поучен.

    Васил Тоциновски, раскажувајќи приказни од градинка, во една од нив ќе проговори и за Космонаутот Симон. Се чини, нема дете кое не сонува за Вселената, Сонцето, Месечината, ѕвездите и планетите, односно за вселенските бродови, ракетите, космонаутите, небото, авантурите… Но, во овој расказ станува збор за едно симпатично дете Симон кое ги сонува девојчињата, а тие го сонуваат него. Значи, темата е љубовта… Онаа посакувана, мечтаена, треперлива и непостојана, копнежлива и нестварна…

    Александар Поповски во расказот Добрина на прекрасен начин проговорува за тоа што е добрина и дека таа не може да се вреднува, односно купи и поседува со пари. Една стара Ромка турка количка натоварена со дрва низ една каллива приградска скопска улица и откако ќе заглави коликата во калта не може ни да ја помрдне, а не пак и да је извлече количката од калта. Тогаш малото момче ќе ги соблече чорапите и собуе кондурите и ќе £ помогне на старичката за што ќе добие како награда паричка, но утредента ќе ја врати зашто ќе сфати дека тоа не го направил за пари и дека најмалку му треба да добие награда во вид на пара од сиромашната жена, зашто награда е благодарноста, насмевката, направениот гест и добрина…

    Оливера Николова во расказот На улица пишува за Лидија и Зоки (Поки) кои цртаат графити на една зграда и истата по цртањето наместо убаво изгледа грдо. Кога возрасните ќе ги опоменат децата тие ќе се обидат да се оправдаат дека се малечки,  па не можат да го избришат и измијат нацртаното, а не се малечки кога прават проблеми и лоши и грди нешта. Поучно и духовито…

    Александар Кујунџиски во расаказот Крај силната чешма раскажува за партизаните и за погачата што децата ја носат за да им ја дадат додека тие поминуваат покрај нивната селска чешма. Но, иако мајката рекла да му ја дадат на најдобриот партизан, тие не можат да се одлучат кој е најдобар, зашто сите се добри, па ја подаруваат погачата и велат дека е за сите партизани од колоната, за да ја поделат и секој од нив да добие по малку. И оваа приказна иако говори за минатото содржи порака за хуманоста, човечноста и солидарноста…

     

    1. Шареноликост, богатство и идеи

     

    Најновата продукција на македонскиот расказ за деца посведочува и потврдува дека тој е разновиден, шаренолик и богат со различни теми, мотиви и идеи. Дел од авторите се занимаваат со минатото, најголемиот број од нив се посветени и ја третираат сегашноста, а помал дел се загледани и се осврнуваат и на иднината…

    И покрај тоа што е с¢ помал бројот на раскази, а не и на раскажувачи, зашто и кај нас денес повеќе се создаваат романи од раскази, факт е дека расказот постои, не е исчезнат, опстојува и се одржува, иако му е неопходно осовременување, збогатување, освежување и творечко и креативно обновување.

    Македонскиот расказ за деца најчесто го преферира хронолошкото,  ретроспективно и историографско раскажување, а многу помалку расказите се фактографски, стварносни и модерни (ововремени). Исто така, с¢ уште е присутен и дури поголем напливот од настани и случувања во руралните и пасторални средини, отколку на теми и мотиви од актуелниот и урбан амбиент. Значи, на тој комплексен корпус му претстои иновирање, модернизирање, збогатување, оформување и заокружување.

    Раскажувачкиот концепт и дискурс главно е дескриптивен, импресионистички и реалистичен, а многу помалку и ретко и футуристички, имагинарен, надреален и научно-фантастичен.

    Но, во секој случај, треба да се одбележи појавата и на нови и млади имиња, нови книги и нови раскази, кои се убав повод, добар исчекор и сигурен влог во подемот и развојот на македонскиот современ и актуелен расказ за деца и севкупната македонска литература за најмладите.

     

    Користена литература:

     

    1. Тоциновски, Васил, Златна книга на прозата за деца, Феникс, Скопје, 2004.
    2. Полазаревски, Ванчо, Скокот Град, Феникс, Скопје, 2010.
    3. Николески, Ванчо, Раскази, Феникс, Скопје, 2008.
    4. Тоциновски, Васил, Приказни од градинка, Феникс, Скопје, 2010.
    5. Петрески, Христо, Златното јаболко и други бајки, Феникс, Скопје, 2013.
    6. Шипинкаровски, Петко, Разбранувани води, Феникс, Скопје, 2017.
    7. Антологија на македонскиот современ расказ, Библиотека Тренд, книга 6, Феникс, Скопје, 2012.
    8. Антологија на македонски авторски бајки, Библиотека Тренд, книга 9, Феникс, Скопје, 2014.

     

    м-р Ана Петреска,

    Институт за наука, алтернатива, култура и уметност – Скопје

  • Весна Бошковска: Улогата и значењето на сликовниците,прирачниците, визуелните помагала и аудио-видео средствата

    Улогата и значењето  на сликовниците,прирачниците, визуелните   

                                       помагала и аудио–видео средствата

     

    Образованието зависи од квалитетно изработените наставни програми, добро едуцираниот наставен кадар и соодветните просторни услови, вклучувајќи ги тука и опремата и наставните средства.

    За успешната организација и  реализација на воспитно-образовниот процес  важно е наставникот во својата работа да користи различни сликовници, прирачници,визуелни помагала и аудио-видео средства.

     

    Целта, односно улогата на сликовницата и  аудио-визуелните апликативни дидактички помагала е да му помогне на детето да  го открие светот на пишаниот збор.

    Сликовницата и аудио-визуелните апликативни дидактички помагала го развива когнитивниот свет на детето, предизвикува емоции, богат вокабулар, ја задоволува потребата на детето за нешто ново.

    Преку сликовницата и аудио-визуелните апликативни дидактички помагала детето учи за светот околу него, феномените и односите за човекот и животната средина на соодветен начин.

    Наведените средства  развиваат можност за паметење и меморирање на логички односи и унапредување на когнитивниот развој на детето. Сликовницата и аудио-визуелните апликативни дидактички помагала ги развива мисловните процеси, вклучително и способноста за решавање на проблеми и донесување одлуки. Овие процеси се битни затоа што тие го конструираат внатрешниот свет на детето преку кој детето го доживува и интерпретира светот, ги создава односите со луѓето, околината и природата.

    Психо-социјалниот развој е подобар и поусовршен колку повеќе детето е изложено на литература од рана возраст. Емотивната интелигенција и степенот на емпатија се повисоки кај деца кои од мали нозе се изложени на книги кои се богати со настани, екстерен дијалог или внатрешна борба на ликовите околу секакви морални и етички дилеми. Доброто и лошото, како универзални концепти со кои се соочува човекот уште од самото постоење, се проткајуваат во детскиот литературен израз и му овозможуваат на детето да развие јасна слика за неопходноста од разбирањето на овие концепти и да му овозможи неговото лично воздигнување – стекнување доблест, добрина и морална возвишеност.

    Функцијата и улогата на сликовницата, аудио-визуелните апликативни дидактички помагала е, исто така, да овозможи информативно образование затоа што детето преку сликовницата и аудио-визуелните апликативни дидактички помагала добива одговори на многу прашања и решенија за најразлични проблеми, детето учи дека книгата е извор на знаење и постепено развива способност за анализа, синтеза, споредба, генерализација и будење на апстрактни концепти.

    Децата  од сликовницата и аудио-визуелните апликативни дидактички помагала можат да видат различни обичаи, култура, религија и да разговараат со родителите за тоа. Сликовниците и аудио-визуелните апликативни дидактички помагала отвораат свет на нови знаења и со тоа му овозможуваат на детето да биде потолерантно кон различностите и да ги прифати културните разлики, да се воздигне над сопствената култура и традиција без да ги отфрли – значи да го интегрира разбирањето на светот преку сопствените култура, религија, обичаи или норми.

    Естетиката, исто така, игра голема улога во сликовницата и аудио-визуелните апликативни дидактички помагала Гледајќи ги сликите во сликовницата и аудио-визуелните апликативни дидактички помагала детето развива чувство на убавина што буди емоции кај него кои го поттикнуваат естетското доживање, затоа сликовницата значително влијае на вкусот на детето од рана возраст.

    Навикнувајќи го детето да ја користи книгата аудио-визуелните апликативни дидактички помагала уште од рана возраст, развива потреба за книга, им дава на децата можност да го видат светот преку очите на уметникот и со тоа да развијат способност за критичност, самокртитичност и доживување на настаните преку изразот на другиот, т.е. уметникот.

    Детето со книгата и аудио-визуелните апликативни дидактички помагала учи дека треба да игра и да се  забавува, а не да се нервира и досадува. Аудиовизуелната комуникација е продуктивна форма на комуникација.

    Теоретски и практично е докажано дека примената  на аудио-визуелните апликативни дидактички помагала  имаат позитивен исход кај децата.

    Нивната примена кај децата  го развива когнитивниот свет, предизвикува емоции,ја зголемува љуботноста на детето да истражува.

     

    Дипломиран професор по одд.настава:

    Весна Бошковска

    ООО,,Кирил Пејчиновиќ,, – Скопје

     

  • Sabina Saletović: Uloga taktilne slikovnice za djecu s poteskoćama vida

    Uloga taktilne slikovnice za djecu s poteskoćama vida

     

     

    UVOD

    Čitanje razvija maštu, budi emocije i stimulira misli. Iz knjiga učimo, one nam objašnjavaju te

    nas zabavljaju. Pretpostavka da slike pripadaju videćem svijetu posljedica je nedovoljne

    upućenosti u problematiku oštećenja vida. Prije samog obrazlaganja važnosti i uloge taktilne

    slikovnice, treba uzeti u obzir sljedeće činjenice. Vizuelne informacije čine osamdeset posto naše

    percepcije, što nam govori o važnosti vizuelne informacije u spoznavanju svijeta koji nas

    okružuje. Slike su nešto sa čim se susrećemo od najranijeg djetinjstva. Slike su prisutne u

    knjigama, slikovnicama, televiziji, reklamnim plakatima koji se nalaze posvuda, na različitim

    ambalažama i sl. Mnoštvo informacija primamo putem slika koje svakako utiču na spoznaju

    svijeta koji nas okružuje. Dijete s poteškoćama vida nema priliku na taj način spoznavati svijet

    zbog nedostatka vizualne informacije. Ipak, ono je svjesno postojanja tih slika kao pojma koji se

    verbalno spominje i sa kojim se stalno susreće. Uzimajući pretpostavke inkluzije i nastojanja da

    omogućimo cjelovit odgoj i obrazovanje svoj djeci, neophodno je i djetetu s poteškoćama vida

    omogućiti doživljaj slike kao medija.

    Svijet knjige, slikovnice sastavni su dio života i kao takve trebaju biti dostupne i djeci s

    poteškoćama vida, koja taktilnim istraživanjem mogu doživjeti odreĎeni aspekt slike kao medija.

    Slikovnica može biti prilagoĎena djeci s poteškoćama vida, te u tom slučaju govorimo o taktilnoj

    slikovnici.

    TAKTILNA SLIKOVNICA

    ”Taktilna slika za slijepo dijete ima višestruku korist. Ona nam omogućuje da prikažemo neke

    apstraktne pojave iz djetetove okoline, koje u realnom svijetu ne može opipati. Primjer su

    nebeska tijela. Dijete ih poznaje na nivou verbalnog opisa, ali putem slike može doživjeti

    odnose, gdje su tijela u odnosu na čovjeka. Drugi primjer su recimo vremenske prilike. Tako

    slika može prikazivati vjetar ili kišu, što je teško dočarati samo riječima. Naravno, dijete može

    osjetiti kišu ili vjetar, ali ne vidi kako vjetar utiče na prirodu. Taktilna slika omogućuje nam da

    djeci prikažemo i nešto što je u realnoj veličini preveliko da bi dijete moglo opipati poput kuće,

    autobusa i aviona. ”, (Šišnović, 2011).

    Uz navedeno taktilna slika djetetu s poteškoćama vida pruža mnogo taktilnih poticaja, koji su

    od presudne važnosti za njegov razvoj i dalje funkcioniranje.

    Taktilnu slikovnicu možemo definisati kao knjigu u kojoj su osim teksta prilagoĎene i slike na

    način da se one u potpunosti mogu doživjeti prstima, odnosno taktilnim putem . Kako se

    doživljaj vizuelne i taktilne informacije razlikuju, tako u slučaju izrade taktilne slike ne

    govorimo samo kao o prevodu iz vizuelnog u taktilni medij. Postoji niz preduslova koji moraju

    biti zadovoljeni da bi mogli govoriti o adekvatnoj taktilnoj slici. Pod adekvatnom se misli na

    korisnost taktilne slike za dijete s poteškoćama vida . Obzirom na specifičnosti spoznaje i učenja

    kod djeteta s poteškoćama vida, taktilnu sliku možemo smatrati sredstvom u radu što onda

    svakako zahtjeva odgovarajući stepen ozbiljnosti, odnosno znanje i iskustvo pri njenoj izradi.

    SMJERNICE ZA IZRADU TAKTILNIH SLIKOVNICA

    Najvažnija uloga taktilne slike i slikovnice je sigurno ona socijalizacijska. Uz sve dobrobiti koje

    slikovnica općenito pruža, za dijete s poteškoćama vida je vrlo važno da mogućnošću korištenja

    taktilne slikovnice i ono ima jednake mogućnosti kao i ostala djeca.

    Osnovni zahtjevi koje trebaju zadovoljiti taktilne slikovnice vezani su uz dob djeteta, vrstu i

    stepen teškoće, razvojnu razinu i iskustvo kojim raspolaže. Potrebno je obratiti pažnju na sadržaj

    i količinu teksta, slikovni prikaz sadržaja, materijal koji se koristi i tehniku izrade. Pri izradi

    taktilnih slikovnica uz dole navedene smjernice, potrebno je uzeti u obzir specifičnosti

    funkcioniranja djeteta s poteškoćama vida. Postoji razlika u percipiranju i spoznavanju svijeta na

    vizuelan način u odnosu na ostala osjetila. Ove smjernice imaju za cilj kroz konkretne preporuke

    ukazati na te razlike. Ono što bi moglo doprinijeti uspjehu da se napravi kvalitetna taktilna

    slikovnica je da se prije početka izrade iste odrede dva važna elementa. Prvo kome je slikovnica

    namijenjena u smislu dobi djeteta, te drugo koja je njena namjena. Hoće li biti edukativna ili će

    biti riječ o slikovnici s umjetničkim sadržajem, pri čemu su obje kategorije vrlo važne i korisne.

    OdreĎivanjem namjene, sadržaja i količine teksta slikovnice, značajno će olakšati odabir

    materijala, podloga i objekata na slici.

    U taktilnim slikovnicama namijenjenima djeci mlaĎe dobi, treba se strogo pridržavati pravila, a

    što je dijete starije i shodno tome ima i više iskustava, to se više može tolerisati odstupanje od

    pravila u odreĎenim okolnostima.

    KARAKTERISTIKE TAKTILNE SLIKOVNICE

    1. Podloga

    – moraju biti čvrste

    – moraju imati krute stranice (kartonske ili od tkanine)

    – moraju imati uvez koji omogućava da otvorena slikovnica bude potpuno ravna kako

    bi bilo omogućeno potpuno taktilno istraživanje slikovnice, kao i pravilno zatvaranje

    nakon upotrebe

    – tekst mora biti i na uvećanom crnom tisku (npr. Arial 24) i na Braille/ovom pismu

    – tekst bi uvijek trebao biti na istoj strani slikovnice (na strani lijeve ili desne ruke), a

    isto važi i za ilustracije

    – dimenzije stranica razlikuju se zavisno od dobi djeteta (dijete bi moglo početi sa

    slikovnicom dimenzija 15x15cm, pa ih povećavati prema tome kako dijete raste i

    razvija svoje vještine taktilnog istraživanja)

    – broj stranica je takoĎer vezan za dob djeteta. Može se početi s 5-6 stranica za mlaĎu

    djecu, da bi se broj postepeno povećavao u skladu sa hronološkim uzrastom djeteta

    – dno svake stranice treba biti označeno da bi se dijete lakše orjentisalo

    1. Objekti koje sadrži slikovnica

    – slikovnica mora biti sigurna, što znači da je neophodno izbjegavati oštre predmete,

    otrovne materijale, male predmete koji mogu otpasti ili se slomiti, dugačke trake i sl.,

    dakle sve što bi dijete moglo udahnuti ili progutati

    – dobro je koristiti sigurne i otporne materijale čvrsto pričvršćene na stranicu

    – pri izradi taktilne slikovnice za manju djecu treba koristiti jedan mali predmet po

    stranici ili nekoliko manjih predmeta iste vrste

    – za izradu taktilne slikovnice za manju djecu treba koristiti stvarne predmete

    pričvršćene na stranicu da bi se postepeno napredovalo prema prikazima predmeta, a

    zatim i prema pričama i situacijama

    – u slikovnicama za mlaĎu dob takoĎer je korisno koristiti čičak-traku i njome

    pričvrstiti predmete, na taj način djetetu je omogućeno odvojiti predmet od stranice,

    osjetiti ga i istražiti, ali i doživjeti ga kao prikaz (ovo omogućava prelazak s predmeta

    na njegov prikaz u na slici)

    – ilustracije trebaju prikazivati samo bitno, biti jednostavne i jasne

    – priča treba biti dovoljno jednostavna da bi se mogla s lakoćom pratiti

    – u prvim slikovnicama slike i priče trebaju biti vezane za svakodnevni život i

    stvarnost, da bi kasnije postepeno počele predstavljati zamišljene i apstraktne zamisli

    – potrebno je izbjegavati previše detalja na slici

    – ilustracije trebaju poticati rukovanje, biti zanimljive i dozvoljavati interakciju

    – ilustracije se trebaju odnositi na važan dio priče i služiti kao nadopuna tekstu

    – potrebno je koristiti multisenzorne materijale koji ne potiču samo dodir, već i sluh,

    njuh i preostali vid gdje god je to moguće

    – razmotriti mogućnosti korištenja visokog kolorističkog kontrasta meĎu predmetima,

    ali i visokog kolorističkog kontrasta izmeĎu prvog plana i pozadine

    – materijali koji izazivaju odsjaj mogu biti korisni, ali ima djece s poteškoćama vida

    kojoj to iznimno smeta. Postoje dijagnoze u kojima je izražena osjetljivost na svjetlo i

    koja značajno utiče, odnosno ometa proces gledanja. Odbljesak u nekim slučajevima

    čak može biti okidač za epileptični napad, ukoliko dijete ima i tu dijagnozu

    – neka cilj bude osiguravanje visokog taktilnog kontrasta koji ćete postići korištenjem

    različitih materijala

    – za prikazivanje različitih dijelova predmeta preporučljivo je koristiti različite

    materijale

    – materijali korišteni pri izradi slikovnice trebaju zadovoljiti uslov dobre

    prepoznatljivosti

    – potrebno je ostaviti dovoljno prostora meĎu objektima na stranici

    – potrebno je izbjegavati preklapanje objekata na slici (situaciju kada se predmeti

    nalaze ispred drugih predmeta na slici i djelomično ih prekrivaju)

    – potrebno je poštovati stvarne proporcije i izbjegavati prikazivanje pesrpektive ako

    slika prikazuje čovjeka, najbolje je prikazati prednji plan, a ako je riječ o životinjama,

    najbolje ih je prikazati bočno (tako da se mogu prepoznati sve četiri noge)

    – ukoliko se lik pojavljuje više od jednom tokom priče, njegove karakteristike uvijek

    moraju biti iste

    – debljina materijala koji se lijepi na stranicu mora biti barem 1mm. Smanjene vizuelne

    mogućnosti ne donose nužno bolju taktilnu osjetljivost kako se često misli zbog čega

    debljina materijala treba biti odgovarajuća. Mnoga djeca, posebno se to odnosi na

    mlaĎu djecu, nemaju dobro razvijene vještine taktilne percepcije i diskriminacije, zato

    lakše prepoznaju taktilno izraženije i deblje ispupčene objekte na slici

    ZAKLJUČAK

    Potreba za taktilnom slikovnicom nameće se kroz činjenicu koliko slikovnica jedno prosječno

    predškolsko dijete vidi prije samog polaska u školu. Treba reći kako neisplativost postupka ne

    može biti argument za nepostojanje ovakvih slikovnica, naročito ako taktilnu slikovnicu

    posmatramo kao nastavno sredstvo i/ili pomagalo u odgojno-obrazovnom procesu.

    Djeca koja žive u sredinama u kojima školske biblioteke ne posjeduju taktilne slikovnice, a

    roditelji žive u lošijoj ekonomskoj situaciji, ponekad se sa udžbenikom prilagoĎenim djeci sa

    poteškoćama vida susreću tek u prvom razredu osnovne škole.

    Takvi udžbenici su zapravo skupe knjige sa mnogo teksta i bez ijedne slike.

    Jedan takav udžbenik, napisan Braille/ovim pismom, koji na niti jedan drugi način ne

    omogućava djetetu taktilno prepoznavanje slika, upotrebu mašte i stvaranje vlastitih vizualizacija

    ograničava dijete. Taktilne slikovnice su djeci zanimljivije zbog korištenja raznovrsnih

    materijala. One često sadrže svjetlosne i zvučne efekte, a mogu posjedovati i odreĎene mirise

    zbog čega nije moguća njihova masovna proizvodnja. Nažalost, u svemu tome najviše gube

    djeca s poteškoćama vida, jer nisu u mogućnosti doći u kontakt sa velikim brojem slikovnica

    poput njihovih vršnjaka tipičnog razvoja. Ne mogu sa radošću istraživati svijet oko sebe i

    razvijati se u skladu sa svojim godinama. Kada učitelj u razredu ima učenika s poteškoćama vida

    mora imati na umu osnovni cilj odgojno-obrazovne inkluzije, a to je socijalizacija djeteta. Dijete

    s poteškoćama vida ne smije doživljavati negativna socijalna i emocionalna iskustva već biti

    partner u radu ostaloj djeci. Svoju zadaću učitelji ne realiziraju samo obrazovnim zadacima u

    nastavi već i kroz otvorenu komunikaciju i funkcioniranje u meĎuljudskim odnosima. Moraju

    razvijati toleranciju i socijalnu osjetljivost, posebno uvažavajući razlike.

    LITERATURA

    1. Frajtag, S. (2013). Stanje, iskustva i perspektivne knjižničnih usluga za slijepe i

    slabovidne u Hrvatskoj. Koprivnica.

    1. Kennedy, JM (1992) Drawing and the Blind. Pictures touch. New Haven: Yale

    University Press. Kennedy, JM (1996) How the blind draw. Scientific American, January

    1. Runjić T., Znaor M., Oberman-Babić M. (2001). Razlike u sociometrijskom položaju

    učenika oštećena vida glede školskog uspjeha. Napredak.

    1. Šišnović, I. (2011) Odgojno-obrazovna vrijednost slikovnice. Dijete, vrtić, obitelj.
    2. Šupe, T. (2011/2012) Značaj taktilne slikovnice u radu s djetetom oštećena vida. Dijete,

    vrtić obitelj.

    1. Taktilne slikovnice kroz prostor: vodič kroz izložbu. http://gkr.hr/Magazin/

    Osvrti/Taktilne-slikovnice-kroz-prostor-vodic-kroz-izlozbu (14.8.2016.)

    1. https://hrcak.srce.hr/
    2. http://udruzenje-defektologa.ba/wpcontent/uploads/2018/02/inkluzija_djece_ostecenog_vida_i_neke_specificnost.pdf
    3. https://www.savez-slijepih.hr/hr/kategorija/integracija-ucenika-ostecenjem-vida-458/
    4. https://repozitorij.unios.hr/islandora/object/ffos%3A931/datastream/PDF/view

     

    Sabina Saletović, diplomirani defektolog-surdoaudiolog

    JU Zavod za odgoj i obrazovanje osoba sa smetnjama u

    psihičkom i tjelesnom razvoju Tuzla

    Bosna i Hercegovina

     

  • Данче Костовска-Јакимовска: Воспитувањето и образованието на децата со посебни потреби

    Воспитувањето и образованието на децата со посебни потреби

     

    Секое дете има право да има еднакви можности во својот развој.

    Денес, во современиот свет се тргнува од ова право и секое дете може да  се образува и да има редовно обрзование. Токму инклузивното образование,  образование во кое ќе се почитуваат различностите претставува основа за праведно општество.

    Со оглед на тоа што  децата со посебни потреби имат некоја форма на попреченост, која може да биде од ментална, психолошка или физиолошка природа, некое психијатриско нарушување, тешкотија во учењето, хронично заболување, ним им е потребна  посебна, специфична подршка и поголемо внимание во семејството и во воспитно-образовниот процес.

    Денес во современиот свет изборот на образование е разновиден и се нудат повеќе опции, но секпак опциите зависат и од земјата во која детето живее.                             Генерално, децата со посебни потреби имаа можност да се образуваат во три вида училишта:

    -образование во редовно училиште

    -образование во специјално училиште

    -образование во болнички услови-болничко образование

    Кое образование да го одбере родителот за своето дете, секое од нив треба да нуди специфични ресурси како што се: лична поддршка, адаптација на наставните програми, индивидуално внимание, сево ова со цел да им се помогне на децата да ги надминат бариерите со кои се соочуваат во учењето и да им се даде еднаков третман.Каде ќе се образува детето со посебни потреби целосно зависи од карактеристиките на секое дете,  околностите, опциите кои им  се достапни на  родителите и од изборот кои тие ќе го направат.

    За да има инклузивно училиште, потребно е да постои образовна поддршка за децата  со потешкотии во учењето. Најинклузивна опција за детето со посебни потреби е редовното училиште. Денешното редовно училиште се стреми и поттикнува целосна интеграција на сите ученици. Во редовното училиште детето учи и стекнува знаење заедно со учениците кои немаат потешкотии. Детето е дел од редовното образование, но истовремено истото е прилагодено на  неговите потреби. Присуството на децата со посебни потреби во редовните училишта повлекува и едукативно и животно искуство  за сите останати деца во паралелката. Клучна улога во тој процес има наставникот. Токму тој е најодговорен за создавање атмосфера за разбирање и прифаќање на различностите, преку промовирање на взаемна почит, соработка, разбирање и прифаќање на разликите.За да успее да го спроведе сево ова наставникот треба:

    – да користи инклузивни методи и материјали кои ќе овозможат учење на сите деца    . во паралелката;

    -да се стреми кон индивидуализација на настава – оставрување на индивидуалните потенцијали на секое дете, меѓу .кои и децата со посебни потреби;

    – да се стреми секое дете да го развива сопствениот  и највисок потенцијал;

    -За да постигнува видливи резултати со децата со посебни потребни,наставникот треба да добива помош и поддршшка од институции како: училиштето, центри за социјална работа,  здравствени установи, и локална власт. Сите заедно треба да се стремат кон  приспособување на образовната средина на потребите на децата со посебни потреби.                                                                                                                                         Со ваков пристап на сите институците  кон децата со посебни потреби може да се очекува остварување на максимумот на индивидуалните потенцијали  на секое дете.                                                                                                                                                  Во редовното училиште ,учениците со посебни потреби можат да учат на два начина:

    -во училницата на паралелката, каде сите деца добиваат релевантно внимание;

    Со оглед на тоа што  учениците со посебни потреби имаат потреба од работа по специјално прилагодена за нив наставна програма-тие може во рамките на редовното училиште да работат во :

    – посебна училница (училница за поддршка)

    Образованието  во специјално училиште се препорачува во исклучителни ситуации ,кога детето има  значителна интелектуална попреченост. Дефектолозите секогаш се за работа на децата со попреченост во реална, нормална училишна средина.

    Предноста  пак на овој вид училишта е тоа што во овие училиштата се нуди адаптирано образование според:

    -образовните потреби на ученикот; специјално обучени наставници во овој вид училишта; користење на соодветни технички ресурси и методи; индивидуализирана настава;

    Поддршката од дефектолозите и  асистентите за децата со посебни потреби е исклучително важна за развојот на децата со потешкотии во учењето. Тие всушност се најголема поддршка  во училишната средина. Тие се од голема помош и за наставникот.

    Болничкото образование

    Децата со посебни потреби кои подолго престојуваат во болнички услови,кои страдаат од хронични болести кои бараат долгорочен престој во болница ,кои имаат тешки ментални и психијатриски нарушувања имаат можност да се едуцираат и во овие услови. Некои болници овозможуваат курсеви за едукативна поддршка.Оваа алтернативна можност која во болнички услови им се нуди на децата со посебни потреби е со цел спречување на маргинализација на учениците кои се соочуваат со вакви проблеми, а се на училишна возраст.

    Важна алка за правилниот развој на децата со посебни потреби е успешната соработка и довербата помеѓу домот и образовната установа. Добрата соработка со родителите генерално создава подобри услови за помош и поддршка на децата. Разјаснувањата за очекувањата кои ги имаат двете страни од детето со посебни потреби е исто така важна алатка при градење взаемна доверба на релација родител – образовна установа.

    Праксата во училиштата сеуште покажува голема флексибилност за децата со посебни образовни потреби низ образовниот процес. Флексибилност  во однос на обемот на  зададени барања, квалитетот на содржините кои ги изучуваат, оценувањето на постигањата . Од овој  пристап на работа  треба да се ослободува  нашиот образовен систем за да се создадат услови децата со посебни потреби да не бидт на маргините на општеството во текот на целиот живот, туку напротив да бидат реализирани личности, во еднаква позиција со сите останатите и  конкурентни на пазарот.

    ,,Секоје генијалец. Но, ако и се суди на риба, според нејзината способност да се искачува на дрвјата,таа ќе го живее целиот свој живот во верување дека е бескорисна”.                                 – (Алберт Ајнштајн)

    Секое дете треба да ја добие шансата во општеството,секое дете треба да биде риба во море во кое ќе учи и научи да плива. На секоја риба треба да и се даде шанса да плива. Секоја риба треба да го најде своето море, морето во кое ќе се чувствува вредно и ќе живее.

     

     

    Данче Костовска-Јакимовска

    Одделенски наставник во  ООУ,,Дане Крапчев “- Скопје

  • Saša Delić: Strip u nastavi

    Strip u nastavi

     

     

     

    „… koliko god svijet stripa izgleda jednostavan u očima onih koji ga analiziraju samo letimičnim razgledanjem, on je satkan od spleta složenih elemenata, koji postaju jasni samo pomnim praćenjem.“ ( Novaković, 2012: 5)

     

    Uvod

     

    Strip je dobio ime po engleskoj riječi strip, koja znači traka, vrpca. Možemo ga definisati kao niz povezanih crteža, sa ili bez teksta (Prokopić, 2015).

    Opšta i nacionalna enciklopedija navodi da je strip slijed crteža koji prikazuje neku radnju, obično popraćen tekstom. Svetozar Tomić (1985) strip definiše kao niz crteža kojima se prikazuju izvjesni događaji na takav način da čitanjem kratkog teksta čitatelj dolazi lako do saznanja o čemu je riječ. Takođe, prema njemu je strip govorno-vizuelni medij u kojem je pripovijedanje povjereno koliko slici toliko i riječima. Scott McCloud (2005) u svojoj knjizi Kako čitati strip – nevidljivu umjetnost, koja je i sama napisana kao strip, govori da strip pripada vizualnoj umjetnosti slijeda, crteži i druge slike supostavljene su u namjerni slijed s namjerom prijenosa informacije i/ili izazivanja estetske reakcije u čitatelja.

    Pod stripom kao nastavnim medijem se podrazumijevaju didaktičko-metodički osmišljeni crteži i druge slike, sa tekstom ili bez njega, suprostavljene u slijed s namjerom da prenesu informaciju i/ili da kod učenika proizvedu kognitivni, konativni, estetski, moralni, radni i doživljajni učinak, dok se stripovna metoda u nastavi može odrediti kao način aktiviranja, odnosno vizuelno-tekstualnog komuniciranja subjekata vaspitno-obrazovnog procesa posredstvom didaktičko-metodički osmišljenog stripa uz ostvarivanje ciljeva, zadataka i sadržaja nastave (Cerić, 2013).

    Prototip stripa može se naći još u drevnom Egiptu, u srednjovjekovnim iluminacijama i karikaturama, prije svega engleskim. Кao medijska forma, pojavljuje se u drugoj polovini 19. vijeka, tačnije tvorcima stripa smatraju se trojica autora Ričard Autkolt, Dženis Svinerton i Rudolf Dirks (Ignjatović, 1975), koji su 1896. godine objavili svoje prve humorističke crteže.

    Strip objedinjuje tekst i crtež u ravnopravnim dijelovima, odnosno naraciju, priču i crtež, koji se sastoji od najmanje dva kadra. Jedan crtež čini kvadrat stripa, niz kvadrata stripa čine kaiš stripa, a više povezanih kaiševa stripa čine tablu stripa (Popović, 2007).

    Među alatima za kreiranje stripa su Toondoo (http://www.toondoo.com/), Makebelief Comics (http://www.makebeliefscomix.com/Comix/), Bitstrips (http://bitstrips.com/) i Pixton (http://www.pixton.com/). Svi su jednostavni za upotrebu i besplatni za korištenje.

    Nekoliko savjeta za kreiranje stripa:

    – odaberite temu stripa,

    – pregledajte objekte koje vam nudi toondoo (pozadine, karaktere,…),

    – razradite ideju,

    – osmislite tekst

    Izbor oblačića za unos teksta:

    – oblačići sa punom linijom-naglas izgovorene riječi junaka,

    – tekst napisan velikim slovima-junak viče,

    – oblačić sa isprekidanom linijom-misli aktera,

    – “zvjezdasti” oblačić-zvučni efekti

    – pravougaonik u uglu slike-naratorov tekst (Prokopić, 2015).

     

    Vrste stripa

     

    Strip se dijeli prema sadržaju na vrste, a to su humoristični strip, istorijski strip, pustolovni strip, detektivski ili kriminalistički strip, vestern strip, fantastični strip, vojnički ili ratnički strip te dječji strip. Humoristični ili humoristično-satirični strip najstariji je po postanku. Najčešće se sastoji od nekoliko stripskih slika u kojima se kritikuje ili ismijava neka društvena pojava. Takvi stripovi uobičajeni su u mnogim listovima kako u prošlosti tako i danas. Istorijski strip prikazuje istorijske događaje ili ličnosti.. Pustolovni strip govori o doživljajima junaka i njihovim pustolovinama, a detektivski ili kriminalistički strip je strip čiji su glavni junaci detektivi i policajci koji pokušavaju otkriti zločin. Vestern strip sadržaj uzima sa američkog Divljeg zapada, a glavni su junaci obično poznati likovi tog vremena. Fantastični strip govori o izmišljenim likovima, zemljama i događajima po čemu je sličan naučnofantastičnoj književnosti. Vojnički ili ratnički strip tematski je vezan za ratna vremena Prvog i Drugog svjetskog rata ili američkog građanskog rata. Dječji strip ima dječje likove, osmišljene likove iz dječjeg svijeta (Mickey Mouse, Paško Patak) i životinjske likove koji proživljavaju razne pustolovine (Bežen i Jambrec, 2009).

     

    Popularnost stripa kod učenika

     

    Krajem osamdesetih i devedesetih godina 20. vijeka sprovedena su istraživanja o popularnosti stripa među učenicima kojima se došlo do zaključka da učenici rado čitaju strip. Tako je Mira Kermek-Sredanović provela istraživanje nazvano Stariji osnovac i strip kako bi upozorila na strukturu neobvezne lektire i izvannastavno čitanje učenika što je često nepoznanica i za školu i za roditelje. Odabrala je uzorak učenika od jedanaeste do četrnaeste godine jer upravo u tom životnom razdoblju učenici pokazuju izrazitiji interes za neobaveznu lektiru, izražavaju zanimanje za literaturom odraslih te počinju čitati novine i časopise koji ne pripadaju dječjoj periodici ni periodici za mlade. Osnovna namjera istraživanja bila je utvrditi interes osnovnoškolaca za strip. Istraživanjem je utvrđeno da je strip najčitanija neobavezna lektira učenika od jedanaeste do četrnaeste godine. Dubravka Lazić anketiranjem učenika 7. razreda 1990. godine potvrdila je da učenici u izvannastavnom čitanju prednost daju stripu pred školskom lektirom. Svojim istraživanjem navodi da učenici vole strip. Najviše ih privlači fabula i humor te brzina čitanja i lako savladavanje radnje. Razlog tome je kretanje kroz radnju stripa koju ne koče brojni opisi jer svaka slika nadoknađuje opise pa čitanje ne zahtijeva veći napor, a radnja je obično uzbudljiva i napeta. Navodi da strip pozitivno djeluje na dijete već sa psihološkog stajališta, a to znači da dijete putem posmatračkog pamćenja brže i lakše dolazi do spoznaja i duže ih pamti. Sam autor stripa može vaspitno pozitivno djelovati na čitaoca sadržajem priče, njezinom porukom, odnosom među likovima, usklađenošću crteža i teksta kao i duhovitošću, dobro montiranim pojedinostima, zapletima izvedenim na taj način da pokreću raznolike emocije što dovodi do razvijanja estetskih kriterija i etičkih načela kod učenika. Postoji i novije istraživanje o popularnosti stripa među učenicima. Sproveo ga je Marinko Lazzarich 2012. godine. Svojim istraživanjem nastojao je ispitati postoje li razlike u recepciji stripa Alana Forda među različitim dobnim skupinama. Istraživanjem je ispitana važnost humora kao jedne od poželjnih osobina nastavnika. Istraživanje o recepciji stripa i mogućnosti njegove primjene u nastavi provedeno je među učenicima završnih razreda osnovnih škola, dakle osmih razreda i završnih razreda srednjih škola, maturanata gimnazija i strukovnih škola. Prema dobivenim rezultatima Marinko Lazzarich utvrdio je da 72% učenika voli čitati strip te da su učenici skloni čitanju stripova za razliku od učenica kao i da su učenici osmih razreda veći pobornici čitanja stripa u odnosu na učenike završnih razreda srednje škole.

     

    Strip u nastavi

     

    Dušan Gačić u članku Strip u školi (1990) tvrdi kako će strip u većini slučajeva biti samo sredstvo, dobrodošla metoda da bi se učenicima očiglednije predočili, objasnili i uz pomoć stripa lakše savladali neki nastavni sadržaji. Gačić će u nastavku reći kako strip u nastavi likovne kulture, književnosti i jezika, a danas i informatike, otvara sasvim nove mogućnosti, a da se ono najvažnije nalazi u samoj građi tog medija.  Da se strip može iskoristiti kao sredstvo na bilo kojem obrazovnom stepenu, pa i predškolskom vaspitanju, reći će Gačić, uz objašnjenje načina na koji dijete percipira strip te načina na koji ga vaspitač usmjerava prema shvaćanju nepoznatog i novog. Pri osnovnoškolskom obrazovanju obrada stripa koncentriše se na pojmove kostimografije, scenografije i režije, ali i na praktični rad. Gačić će zaključiti kako strip može biti i cilj nastavnog rada pri literarnim, novinarskim, likovnim, stripovnim i drugim srodnim izvannastavnim aktivnostima učenika.

    Pranjić (2013) navodi da primjena stripa kao nastavnog pomagala još uvijek nije široko rasprostranjena, čemu ne pridonosi činjenica da je neko duže vrijeme bilo sporno jesu li uopšte stripovi pomagala koja mogu služiti i u nastavi. U nastavku tvrdi kako se strip u novije vrijeme ipak sve više udomaćuje u nastavi bez obzira na to što ga neki još uvijek dovode u vezu s otuđivanjem, modernizovanjem, osiromašivanjem, ponižavanjem i pojednostavljivanjem nastavnih sadržaja.

    Tuček (2013) u svom diplomskom radu donosi adaptacije književnih dijela u strip, sa naglaskom na ona koja su propisana nastavnim planovima i programima hrvatskog jezika i književnosti za osnovne i srednje škole. Tako su adaptirani: “Cvijet sa raskršća”, “Čuvaj se senjske ruke”, “Koko”, “Priče iz davnine”, “Seljačka buna” i “Zlatarovo zlato”. Prema istoj autorici, postoje brojne adaptacije književnih djela stranih autora u strip koje su prevedene na hrvatski jezik, kao: “Mali princ”, “Putovanje oko svijeta za 80 dana”, “Romeo i Julija” i “U potrazi za izgubljenim vremenom”.

    Kao idealan primjer osmišljavanja novih načina i pristupa u izučavanju sadržaja Građanskog vaspitanja može poslužiti strip Nevolje s Rokijem i druge priče o dječjim pravima koji je i nastao u te svrhe  2013. godine u okviru zajedničkog projekta „Djeco, pišite Ombudsmanu!” Akcije za ljudska prava (HRA) i Zaštitnika ljudskih prava i sloboda Crne Gore (Ombudsman). Objavljen je kao dodatak udžbeniku za predmet Građansko vaspitanje za VI razred. Nacionalni savjet za obrazovanje je u decembru 2013. godine odlučio da ovaj strip postane pomoćno nastavno sredstvo u nastavi Građanskog obrazovanja u osnovnim školama u Crnoj Gori. Strip je u cjelini dostupan na internet stranici HRA  (http://www.hraction.org/wp-content/uploads/HRA-strip-web.pdf.) i internet stranici Ombudsmana

    (http://www.ombudsman.co.me/djeca/docs/21022014_strip_sajt.pdf).

     

    Strip ima veliki značaj i u učenju engleskog jezika u predškolskom i mlađeškolskom uzrastu. Čitanjem dijaloga na engleskom jeziku učenik postaje aktivan recipijent u savladavanju stranog jezika. Učenje na ovaj način postaje zanimljivije, jer ga osposobljava da i praktično ovlada jezikom (Stojanović, Mišić i Cvetanović, 2017).

    Prema istim autorima, strip u nastavi može biti od velike pomoći pri učenju mnogih sadržaja, može biti vid zabave, intelektualne i jezičke igre u vrijeme dokolice, vid nastavnog sredstva u otklanjanju i rješavanju sukoba, prepoznavanju konfliktnih situacija. Značajno podstiče inteligenciju, razvija vizuelnu percepciju, oštri pažnju i čini je stalnom. Istovremeno, strip treba da bude prisutan u nastavi i zbog humora, zabavnosti, kratkoće i spontanosti kojom se nameće.

    Stripovna metoda u nastavi obuhvata sljedeće metodičke postupke, odnosno oblike korištenja stripa u nastavi: a) strip kao ilustracija, b) strip kao izvor informacije i oblik savladavanja novog gradiva, c) strip kao osnova za podsticanje nastavnog razgovora i diskusije, i d) samostalna izrada stripova (Cerić, 2013).

    Unatoč svoj literaturi koja se bavi stripom kao takvim, ali i stripom u nastavi, njegova upotreba i dalje nije definisana.

     

    Zaključak

    Strip može da posluži kao nastavno sredstvo kojim se “osvježava” nastava, kao sredstvo kojim se kreiraju zanimljivi zadaci, predstavljaju nastavni sadržaji na neuobičajen i učenicima interesantniji način.  S pedagoške strane, strip ima neizmjerne mogućnosti kao zanimljivo pomagalo koje pospješuje motivaciju za učenje. On je forma koja, zavisno od teme, može biti sastavni dio bilo kojega nastavnog predmeta. Zbog svoga vizuelnog dijela, strip je daleko razumljiviji u objašnjenju situacije, pojave, a zbog tekstualnog gotovo da ukida bilo kakve nejasnoće. Naravno, prednost pri korištenju stripa u nastavi ogleda se u činjenici da djeca na strip reagiraju izuzetno pozitivno, privlačan im je i zanimljiv. Sadrži u sebi dašak neozbiljnosti i zabave, pa se u njega može „upakovati“ bilo koja ozbiljna tema.

     

    Literatura:

    1. Aljinović, R., Novaković, M. (2012). Kad je strip bio mlad. Zagreb: STRIPOFORUM.
    2. Bežen A., Jambrec O. (2009). Hrvatska čitanka za VI. razred osnovne škole. Zagreb: Naklada Ljevak. str. 219-220.
    3. Cerić, H. (2013). Skandalon u oblačićima – Kako koristiti strip u nastavi?. Sarajevo: Centar za napredne studije.
    4. Gačić, D. (1990). Strip u školi – sredstvo i cilj. Suvremena metodika nastave hrvatskog ili srpskog jezika. 15 (4). 190-193.
    5. Ignjatović, S. (1975). Poetizam stripa. Polja, časopis za kulturu, umetnost i teoriju. http://polja.rs/wp-content/uploads/2016/07/Polja-196-197_4_9.pdf. Posjećeno 15. 1. 2021.
    6. Lazzarich M. (2013). Humor i empatija stripa kao metodološki instrumentarij u podučavanju. Hrvatski časopis za odgoj i obrazovanje. Vol. 15. No. 1. str. 173-189.
    7. Lazić D. (1996). Strip u nastavi književnosti. U: Diklić, Z. (ur.). Hrvatski u školi – zbornik metodičkih radova. Školska knjiga. str. 266.-268
    8. McCloud S. (2005). Kako čitati strip – nevidljivu umjetnost. Zagreb: Mentor. str. 8-9.
    9. Opća i nacionalna enciklopedija u 20 knjiga (2007). XIX. Knjiga. St-Tk. Zagreb: Večernji list d.d. str. 15.
    10. Popović, T. (2007). Rečnik književnih termina. Beograd: Logos Art. str. 701.
    11. Pranjić, M. (2013.) Nastavna metodika u riječi i slici, Zagreb: Hrvatski studiji Sveučilišta u Zagrebu.
    12. Prokopić, Z.(2015). Strip kao nastavno sredstvo. https://prezi.com/ak_gmqyj9eod/strip-kao-nastavno-sredstvo/. Posjećeno 15.1.2021.

     

    1. Stojanović, B., Mišić, D., Cvetanović, Z. (2017). Strip u nastavni jezika I književnosti u mlađim razredima osnovne škole-metodičke mogućnosti. Zbornik radova Filozofskog fakulteta XLVII (2). DOI:10.5937/ZRFFP47-13518.
    2. Tomić S. (1985). Strip, poreklo i značaj. Novi Sad: Forum. str. 39.
    3. Tuček, S.(2013): Strip u nastavi književnosti. Diplomski rad. Sveučilište Josipa Jurja Strossmayera u Osijeku, Filozofski fakultet.
    4. http://www.toondoo.com/
    5. http://www.makebeliefscomix.com/Comix/
    6. http://bitstrips.com/
    7. http://www.pixton.com/
    8. http://www.hraction.org/wp-content/uploads/HRA-strip-web.pdf.
    9. http://www.ombudsman.co.me/djeca/docs/21022014_strip_sajt.pdf

     

     

    Dr sci. Saša Delić,

    Zavod za odgoj i obrazovanje osoba sa smetnjama u psihičkom i tjelesnom razvoju,

    Tuzla, Bosna i Hercegovina

     

  • Марија Стојановска: Воспитувањето и образованието на децата со посебни потреби – можности, програми и перспективи

    Воспитувањето и образованието на децата со посебни потреби-

    можности, програми и перспективи

     

    Инклузијата во образованието претставува процес на меѓусебно уважување на

    различноста на секој ученик и на неговите потреби, каде што ученикот е во центарот

    на вниманието, а образовниот систем треба да се справи со предизвиците

    исправени пред сите ученици. Ова подразбира материјална, финансиска и

    кадровска подготвеност на училиштата да одговорат на потребите на различните

    ученици во редовната настава, овозможување на наставни програми и помагала што

    ќе бидат адаптирани на индивидуалните капацитети и потреби и ќе одговараат на

    нивните афинитети.

    Инклузија е процес на вклучување на деца коишто имаат посебни потреби во

    развојот и деца кои немаат посебни потреби во развојот, а се на иста возраст, во

    средината каде што учат и играат. Децата со пречки во развојот имаат исти основни

    физиолошки, социјални и емоционални потреби како и другите деца. Вклучувањето

    во редовните училишта ќе им овозможи рамноправен однос од страна на

    општеството. Неприфаќањето ја продлабочува болката што ја чувствуваат тие и

    нивните најблиски, а останатите ги остава посиромашни за една многу важна работа

    во животот, да дадат дел од својата љубов и хуманост на децата со посебни

    потреби. Етикетирањето на учениците со посебни потреби треба што побрзо да се

    надмине. Етикетирањето на децата може да предизвика многу поголеми проблеми

    во учењето од било која друга активност што ќе ја преземат наставниците. Кога ќе се

    рече дека едно дете има одредени пречки, тогаш автоматски вниманието се

    фокусира на една општа особина или состојба, а останатото се потиснува. Ваквото

    стереотипно гледање на проблемот води кон симнување на прагот за очекувањата

    што детето може да ги постигне. Многу наставници се однесуваат премногу

    заштитнички кон овие деца. Се разбира дека внимателниот однос треба да биде

    одлика во наставата, но секогаш треба да се внимава на опасноста од потценување

    на детските можности. Честопати желбата да им се помогне и да се заштитат овие

    деца доведува до значително намалување на образовната програма и таа не

    претставува ниту предизвик ниту стимулација. Наставниците треба за цело време да

    ги следат активностите на учениците како не би почувствувале конфузност и

    збунетост. На тој начин ќе можат да оценат кои активности да ги стимулираат.

    Потребно е наставниците да ги прилагодат програмите според можностите и

    способностите на децата.Да се изработуваат индивидуални образовни програми за

    секое дете во согласност со нивните индивидуални способности. Целите и задачите

    треба да бидат добро осмислени и дефинирани.

    Целите треба да се јасни, конкретни, остварливи и мерливи,важно е да се

    дефинирани така што ќе може да се измери нивното постигнување.

    Остварливоста на целите се проценува не само во однос на можноста на детето туку

    и на реалните можности на родителите и на училиштето да се вклучат во

    стимулирање на детето. Високо поставените цели може да доведат до стагнација

    или регресија во развојот на детето, да имаат негативно влијание врз

    самодовербата и мотивацијата.

    При поставување на целите многу е важно да се одреди редоследот или

    приоритетот. Понекогаш е важно прво да се создадат услови за да биде успешно

    детето во некоја активност, со цел да се подигне нивото на самодоверба, а потоа да

    се работи за да се постигнат некои повисоки образовни цели.

    Додека пак задачите се потребните чекори што треба да се преземат за да се

    постигне конкретната цел и треба добро да се разработат и да се конкретизираат.

    Кога ќе се определуваат конкретни активности што ќе доведат до постигнување на

    целта, не смееме да заборавиме да одговориме на прашањата: кој, кога и каде да ги

    спроведе планираните активности.

    Значајно е да се сфати дека оптимизмот е основа за успешно изведување на

    наставата особено со ученици кои имаат одредени пречки во развојот и со тоа имаат

    и посебни образовни потреби. За да се влијае врз намалувањето на потешкотиите

    на кои се наидува за време на наставата, наставникот треба да ја познава

    сложената мрежа на односи кои позитивно или негативно влијаат на овој проблем:

    однос дете-дете, дете-наставник, родител-наставник. Ученикот треба да стекне

    голема доверба кај наставникот, да се има обострана почит. Наставникот да верува

    во вредностите на ученикот, а ученикот во наставникот. Да се поттикнат децата на

    взаемна почит, да се поттикнат да си помагаат едни на други. Наставниците треба

    со својот однос да ги охрабрат децата да им помагаат на децата со посебни

    потреби. Родителот е партнер една од најважните алки во овој процес.

    Укажувањата на тоа дека родителот поседува корисни информации за своето дете,

    можат да бидат од голема помош за наставникот. Само родителот кој ја сфаќа и

    прифаќа состојбата на своето дете со посебни образовни потреби, може да му

    помогне и да биде успешен партнер со наставникот во решавањето на сите

    препреки и проблеми кои ќе се појават во воспитно образовниот процес. Инклузијата

    како процес на вклучување на учениците со посебни образовни потреби во

    редовните училишта, наметнува обврска за адекватна подготовка од страна на

    редовните училишта наставници, ученици и родители на деца од редовната

    популација за прием на овие ученици. Тоа секако значи и службите за помош во

    редовните училишта мораат да бидат оспособени да даваат адекватна и соодветна

    помош и на наставничкиот кадар и на учениците со посебни потреби.

    Во нашиот образовен процес се прават секакви напори за правилно и целосно да

    функционира инклузивното образование.Но за жал нашите наставници , ученици и

    родители не се подготвени во целост за реализација на истиот. Наставниците не се

    кадровски и стручни подготвени, училиштата немаат соодветни услови и адекватни

    наставни средста за децата со посебни потреби, учениците се чувствуваат

    неприфатени а родителите тешко можат да ја прифатат таквата состојба на

    сопственото дете. Навистина е тешко но време е да почнеме да го применуваме и

    реализирме инклузивното образование. Сите заедно да се обидеме да им дадеме

    можности на дечињата со посебни потреби да имаат еднаков пристап до редовното

    образование прилагодено на нивните индивидуални карактеристики. Сите заеднички

    да се обидеме да направиме еднаков свет за сите,свет на инспирации и

    креативност, свет заеднички за сите , свет од кој ќе ја градат својата иднина.

     

    Изработил:

    Педагог Марија Стојановска

    ООУ„Рајко Жинзифов“ – Оризари, Велес

  • Тоде Николетић: Две песме као прилог теми научног скупа о деци

    Две песме као прилог теми научног скупа о деци

     

    ОДА ДЕТИЊСТВУ

     

     

     

    За један осмех на дечјем лицу,

     

    Вреди се борити.

     

    Вреди дати све благо света

     

    И у дете се претворити.

     

     

     

    Чујте, витезови од мармеладе

     

    И принцезе од станиола,

     

    Нека због вас падају владе,

     

    И директори  погрешних школа.

     

     

     

    Нека огрубели свет пред вас

     

    Стане и нек вам

     

    Поштовање ода.

     

    Ко цвркутање некa се чује ваш глас

     

    И на оџацима нек буде још више рода.

     

     

     

    Од смеха шашавог цветајте

     

    И упалите звезду у свакој кући.

     

    Намргођенима још

     

    упорније сметајте

     

    И укротите глад што ће без деце

     

    Свима у срца ући.

     

     

     

    Сновима крилатите оне

     

    Којима не долећу оид стрехе ласте.

     

    Не ускачите у велике панталоне

     

    У којима се пребрзо одрасте.

     

     

     

    Измишљајте све што вам се хоће.

     

    Звездама имена делите.

     

    Болујте од тајни и немирноће,

     

    И немогуће пожелите.

     

     

     

    Тада ће небо бити стреха

     

    Која ће вас од олује штитити.

     

    Тада ће бити дечјег смеха

     

    С којим ћемо рамена китити.

     

     

     

    Тада ће нам свима порасти крила

     

    Којима ћемо љубав одледити.

     

    И знати да нас никаква сила

     

    На свету не може победити.

     

     

     

     

     

    СЛАТКИ НЕМИР

     

     

     

    Време отвара своје латице

     

    И хлорофили срца из зелене боје

     

    Претапају се у црвену.

     

    Мама не схвата немире моје

     

    И будно промене прати

     

    Нежна и опрезна ко аждаја.

     

    А тата! Тата никако да схвати

     

    Зашто његова једина ћера

     

    По лицу добија боју румену

     

    Ко младе трешње

     

    Средином маја.

     

     

     

    Ништа ту нема опасно и чудно

     

    Па да по цео дан стражаре

     

    Ко два милиционера строга.

     

    И све им је узалудно

     

    Кад се очи ко звезде зажаре

     

    Од неке чаробне струје.

     

    Осим тога,

     

    Не треба да их брине

     

    Прегласна музика,

     

    Ни то што њихова мезимица

     

    Лјубавне стихове

     

    Рецитује.

     

     

     

    Шта  је потребно ту да чине?

     

    Ништа!

     

    Да се свађају? Не!

     

    Да зову психолога из школе? Не!

     

    Да о том листају пригодну

     

    Литературу?

     

    Ни то!

     

    Треба само да је чувају

     

    Занесену испод месечине.

     

    Да је теше и да јој угађају.

     

     

     

     

     

     

     

    Треба још пуно тога

     

    Да схвате да у кући

     

    Имају велику цуру

     

    И?  И да је воле.

     

     

     

    Треба само да јој се смеше

     

    И спремају најлепша јела

     

    Која воли.

     

    Плус колаче.

     

    Треба да је теше ако јој

     

    Се плаче.

     

    Ако добије четворку

     

    Због некаквих буна.

     

    Или оде у шетњу пре мрака.

     

    На крају крајева,

     

    Треба ко два човека зрела

     

    Да позову тог дечака

     

    И да му строго кажу:

     

    „Момак,води рачуна!“

     

     

     

    А ја, ја ћу да растем

     

    Упркос слатким бригама

     

    Које свакога прате

     

    На путу кад немир проклија.

     

    Научићу најлепше песме

     

    И цитате у књигама,

     

    Па кад ми руке од вољења

     

    Окрилате

     

    И  моји најдражи  напокон

     

    Схвате,

     

    Да ништа на свету од љубави

     

    Слађе не прија.

     

     

    Тоде Николетић

  • Mirjana Djapo: Jedna priča kao prilog temi naučnog skupa o deci

    Jedna priča kao prilog temi naučnog skupa o deci

     

    VIŠE OD ZAPISA

     

     

    Desi se svakom od nas da u trenucima osame počne sumnjati u sve što je ostavio iza sebe. Obično to čeprkanje po vlastitoj intimi izvuče i ono što je izbledelo, što je već na rubu zaborava, ali se iznenadimo kada ispliva sećanje za koja nisi ni znao da će te obeležiti kao čoveka. Tada ti se činilo da je to samo još jedan dan tvoga života, epizoda radnog veka, a posebno u karijeri učitelja, prosvetnog radnika, postoji mnogo priča vrednih memorisanja. Sada kada je album slika, uspomena, iz tog vremena skoro popunjen jer je ostalo još nešto više od dve godine do opraštanja sa poslom u struci, osećam neku vrstu nostalgije. Znam, zasigurno, da ništa drugo ne bih mogla raditi sa toliko ljubavi.

     

    Prebiram po svim emocijama, volim taj izraz prebirati jer sa osećanjima nikada ne znamo na čemu smo, posebno ako sve “primamo” k srcu. Neko ko je sebe ugradio u svaku malu, mladu, dušu verovatno je rođen za posao vaspitača. Toliko vaših reči pretočeno u nečije biće, odgoj, znanje… Kod vlastite dece i ako propustiš nešto ostane ti čitav život da to ispraviš. Kada njih formiraš kao ličnosti, izvedeš na put, to je tvoj, ali i njihov uspeh. Vaspitati i obrazovati tuđe dete mnogo je teže i odgovornije jer će imati još mnogo učitelja, sam život, i velika je stvar ako je baš to što si mu ti usadio u biće bilo karika njegovog odrastanja u čoveka…

     

    Zašto ovoliki uvod, neko će ga nazvati i filozofiranjem? Potreban je da bi priča koja je isplivala iz ćoška zaborava i nametnula se bila vredna ovoga zapisa.

     

    Pored toliko vanprosečnih generacija koje bi, možda, bile uspešne da su imale i drugog profesora, izabrala sam za priču jednu malu grupu đaka, nažalost, obeleženih kao LMR. Nije mi bilo teško da pored razredništva, koje sam već imala sa učenicima bez ove oznake, prihvatim još jedno, mnogo teže – formirati, vaspitati, ove mlade ljude.

     

    Nije ih bilo mnogo, njih jedanaest, a kasnije sam shvatila da te grupe mališana ne smeju biti veće od deset učenika. Imala sam već iskustvo sa decom oštećenom u razvoju, ali nikada nisam imala ulogu da im budem i odeljenski starešina, da uđem u njihove emotivne svetove, da zavirim u porodice tih mališna, da im budem važnija od roditelja u odrastanju. Neobično mi je bilo koliko je svako od njih priča za sebe.

     

    Mada su u osnovnoj školi već postojali kao grupa, nisu bili mnogo bliski jedni drugima. Shvatila sam da dolaze iz različitih sredina, nekoliko gradske i nekoliko seoske dece. Ovi sa sela su čak bili otresitiji, život ih je tome naučio. Ono što im je svima bilo zajedničko je strah od nove sredine, ostalih učenika škole sa kojima će deliti prostorije.

     

    Moj osmeh, kao dobrodošlica, verovatno je bio presudan. Znala sam da mi predstoji veliki posao – da steknu moje poverenje, da se uklope u sredinu, da ih nešto naučim i osposobim da se u surovom svetu samostalno bore i izbore svoje mesto. Najbitnije je da postanu mali kolektiv, da se uzajamno druže, pomažu – to sam postavila kao prvi cilj. Odmah sam videla da su neki od nijh skoro nepismeni, jedva su savladavali osnovne zakone pismenosti, sastavljanja rečenica, čitanja, a ostali problemi, matematika, to je moglo i da me se ne tiče… Sebi sam dala zadatak da ću od njih napraviti ljude. Znala sam za svaku njihovu suzu, ljubavni problem, porodični…Postali smo tim. Najbolji matematičar u razredu, jedini koji je i tablicu množenja znao, postao je blagajnik. Imao je zadatak da skuplja sitan novac, ono što mogu da uštede, vodi evidenciju i to mi jednom nedeljno predaje. Bilo je dirljivo što su tačno znali ko može da da, ko ne, jer je jako siromašan i svi su bili saglasni da je novac zajednički. Kada je to već bila sumica, sve sam ih povela u banku da ih naučim kako se popunjava knjižica, kako se pišu priznanice. Većina je već u prvom razredu popunjavala, uspešno, sve administrativne papire, srećni što to nije bauk. Već u drugom razredu imali smo dva ljubavna para i to je bila odgovornost – podržati ih, ali i naučiti oprezu, obavezama zabavljanja. Dani su odmicali i čini mi se nisam se ni okrenula, a oni su već bili u trećem, završnom razredu. Sada je već bilo tri para u razredu, izrasli su i postali pravi mladići i devojke. Počeli su i dogovori kako ćemo obeležiti njihovu maturu. Suma koju su uštedeli bila je skoro dovoljna da napravimo skromnu proslavu. Svi smo želeli da to bude posebno veče, da njihovoj maturi prisustvuju i profesori koje oni pozovu, da imamo živu muziku. Sa blagajnikom i predsednikom odeljenja otišla sam u restoran koji se nalazi u najlepšem izletištu, dogovorili smo cenu, naravno za njih sa popustom. To nisu znali. Moj prijatelj, vrhunski muzičar, i ja ćemo im biti muzika i zabavljati ih tu noć. Naručili smo i fotografa sa kamerom, opet sa popustom.

     

    Došao je i taj dan. Dogovor u sedam, ispred škole. Kao pravi maturanti, prvo u njihovoj učionici, slikanje, pa poslednje zvono i onda njih jedanaest, po parovima, sa prijateljima, i nekoliko profesora, šetnja gradom do restorana. Nosim veliki buket, sve devojke takođe po buketić… Prelepi, uzdignute glave, ponosni što su sada svršeni srednjoškolci.

     

    Gledam ih dok sedaju… Očekujem trapavost… Ništa od toga. Mladići devojkama sipaju piće. Sve sam ih naučila, možda staromodno, ali tako slatko. Zagrljeni pevaju, igraju, dok im njihova razredna peva i svira. U prvoj pauzi moj Ljubiša, blagajnik, uzima mikrofon i čujem reči: “Poziva se naša razredna da dođe i dobije mali poklon!” Ne mogu da verujem. To već nije moja škola, nije dogovoreno. Prilazim okupana suzama, a on iz kutijice vadi prsten, zlatan, naravno skromniji, i stavlja mi na prst. Bože, tu je kamera, sve je zabeleženo, a ja ne mogu da prestanem da plačem! Sledi moj govor, kroz suze, i onda pesma do jedan iza ponoći.

     

    Najlepši deo večeri – krećemo ka mojoj kući. U velikom dnevnom boravku svi zagrljeni pevamo, plačemo do zore. Napravila sam tortu za njih, a otac mog učenka, ni to nije dogovoreno, u ponoć je doneo ispečeno prase. I njega smo tu noć slistili jer smo ostali do sedam ujutru budni.

     

    Prelepo jutro, kakva znaju biti junska, a mi već grogi, promukli… Razmazana šminka od suza, izlazimo u poslednju zajedničku šetnju do škole. Odatle će svako uobičajenim putom do kuće i nekim novim u život gde im neću biti potrebna, a znam da hoću…

     

    Od te večeri prošlo je petnaest godina. Ispratila sam ih u život i znam da su se svi kako-tako snašli. Bilo je još mnogo generacija, izuzetnih, ali ova, o kojoj ispričah sagu, sigurno mi je najdraža.

     

    Mirjana Djapo