Категорија: Зборник 1

Воспитувањето и образованието на децата со посебни потреби – можности, програми и перспективи

 

Резиме: Конвенцијата за правата на децата терминот „дете со посебни потреби“ е дефиниран на следниот начин: „Дете со пречки во развојот е дете со посебни потреби, а дете со посебни потреби е ДЕТЕ“. Дете со посебни потреби е дете на кое му е потребна специјализирана нега поради физички, емоционални или здравствени причини. Секое дете има право на образование. Децата со посебни потреби имаат потреба од образование и социјализација. Во таа смисла неминовно е да се обрне внимание на образование и социјализација во склоп на основни училишта, со почитување на нивните индивидуални можности и способности.

Клучни зборови: образование, социјализација, попреченост, посебни образовни потреби(ПОП), училиштен инклузивен тим (УИТ) и индивидуална  образовна програма (ИОП).

 

1. „Дете со пречки во развојот е дете со посебни потреби, а дете со посебни потреби е ДЕТЕ“

Како одделенски наставник би сакала да го споделам своето искуство и мислење  за воспитувањето и образованието на децата со посебни потреби.

Во конвенцијата за правата на децата терминот „дете со посебни потреби“ е дефиниран на следниот начин: „Дете со пречки во развојот е дете со посебни потреби, а дете со посебни потреби е ДЕТЕ“. Дете со посебни потреби е дете на кое му е потребна специјализирана нега поради физички, емоционални или здравствени причини. Видовите посебни потреби значително се разликуваат од физички предизвици до разлики и развојни болести.

Тие можат да бидат попречености во комуницирањето, да имаат попречувања и задоцнувања во развојот, емоционални пречки, попречувања во однесувањето, оштетен вид или слух, исклучителни здравствени потреби, попречувања во учењето и физички предизвици. Кај некои деца се среќава комбинација на неколку состојби.

За овие деца се кристи терминот „посебни образовни потреби(ПОП)“, а се однесува на децата и младите кои имаат потешкотии во учењето, или кои имаат попреченост што им го прави потешко учењето и пристапот до образование, за разлика од повеќето лица на иста возраст.

Децата со посебни образовни потреби имаат исти основни физиолошки, социјални и емоционални потреби како и другите деца. Вклучување во редовните училишта им овозможува рамноправен однос од страна на општеството. Инклузија е процес на  вклучување на деца кои имаат посебни потреби во развојот и деца кои немаат посебни потреби во развојот, а се на иста возраст во средината каде што учат и играат. Децата не треба да се маргинилизираат и етикетираат, затоа што кај децата може да предизвика многу поголеми проблеми во учењето. Кога ќе се рече дека едно дете има одредени пречки, тогаш автоматски вниманието се фокусира на една општа особина или состојба, а останатото се потиснува. Ваквото стереотипно гледање на проблемот води кон симнување на прагот на за очекувањата што детето може да ги постигне. Многу наставници чувствуваат емпатија кон овие деца и  се однесуваат премногу заштитнички. Се разбира дека внимателниот однос треба да биде одлика во наставата, но секогаш треба да се внимава на опасноста од потценување на детските можности.  Наставникот со својата голема желба да им помогне на овие деца, допринесува до значително намалување на образовните постигнувања и тогаш нема образовен предизвик, ниту стимулација. Наставниците треба цело време да ги следат активностите и постигнувањата на учениците, како не би почувствувале конфузност и збунетост.

 

2. Улогата на инклузивните тимови во училиштата и изработка на индивидуални образовни програми (ИОП)

Во секое училиште се формира училиштен инклузивен тим (УИТ), кој се грижи за инклузивните политики и практики на ниво на целото училиште.

Инклузивниот образовен тим (УИТ) го сочинуваат: педагог, психолог, дефектолог, наставници, директор и родители.

Училишниот тим во секое училиште треба:

• да ја определи и да ја ревидира својата политика во поглед на обезбедувањето на образованието;
• да изготви акциски и годишни програми;
• да ги објави пропишаните информации;
• да поднесе годишни извештаи до родителите за мерките преземени во

спроведувањето на училишната политика;

• соодведтна обука наставниците и друго.

Главна цел која треба да ја постигне стручниот тим е:

• активно учество во процесот на инклузијата и во помагањето на детето со пречки во развојот;
• усвојување на методи и техники за поттикнување на детскиот развој;
• развивање на советодавни вештини во работата со родителите на децата со посебни образовни потреби, наставниците и соработниците;
• оспособување за изработка на индивидуални образовни програми(ИОП);
• развивање и примена на план за евалуација и развој на училиштето според инклузивниот метод.

На ниво на целото училиште инклузивниот тим  води грижа а за

изготвување и реализирање  индивидуална  образовна програма (ИОП).

Со учениците кои имаат попреченост при учење, ако потешко учат во споредба со поголемиот број на другите ученици од иста возраст со нив се реализира индивидуална  образовна програма (ИОП).

Сите деца се различни, секое дете има свои способности. Ученици кои може да имаат потешкотии со учење најчесто ги вклучува: дислексија,  синдром на хиперактивност, диспраксија, аутистички спектар, потешкотии со говор и јазик,  спектар на скриени потешкотии во учењето …

 

3.Можности во воспитувањето и образованието на децата со посебни потреби

Најпрво да се диференцираат можностите на секое дете со посебни потреби и следен важен чекор е изработката на индивидуални образовни програми (ИОП).Функцијата на изработката на овие програми е на ученикот со посебни потреби да му се обезбедат специјализирана или индивидуална помош во училиштето. ИОП е пишан документ чија основна задача е на ученикот со посебни потреби да му се обезбеди специјализирана или индивидуална помош во образованието.  Според  законот ИОП за секој ученик со посебни потреби  се базира  врз неговите индивидуални, образовни, социјални и други потреби. Во креирањето на ИОП учествуваат родители на учениците со специјални образовни потреби, наставници од редовната настава УИТ.

По барање на родителите може да се вклучат и други стручни лица од оваа област и ако е можно и ученици со посебни потреби. При изработка на ИОП се поставуваат краткорочни и долгорочни цели.

При изработка на ИОП мора да се води сметка за неколку работи:

• моменталното ниво на можностите на ученикот и годишните цели;
• по извршената проценка на ученикот да се направат годишни цели за секоја област на развој и учење која сме ја идентификувале како слабо развиена или неразвиена;
• да се води сметка за приоритетните потреби на детето;
• годишните цели мора во потполност да им бидат јасни на сите членови на УИТ и на родителите.

Досегашната образовна практика на учениците со посебни потреби има сериозни  проблеми во совладување на специјалната и редовната наставна програма, затоа што посебно одделенските наставници не се доволно специјализирани за работа со деца со пречки во развој.

Значајно е да се сфати дека оптимизмот е основа за успешно изведување на наставата особено со ученици кои имаат одредени пречки во развојот и со тоа имаат и посебни образовни потреби. За да се влијае врз намалувањето на потешкотиите на кои се наидува за време на наставата, наставникот треба да ја познава сложената мрежа на односи кои позитивно или негативно влијаат на овој проблем: однос дете-дете, дете-наставник, родителнаставник. Ученикот треба да стекне голема доверба кај наставникот, да се има обострана почит. Наставникот да верува во вредностите на ученикот, а ученикот во наставникот. Да се поттикнат децата (соучениците) на взаемна почит, да се поттикнат да си помагаат едни на други. Наставниците треба со својот однос да ги охрабрат децата да им помагаат на децата со посебни потреби. Родителот-партнер е концепт што се чини се повеќе го зајакнува својот кредибилитет. Укажувањата на тоа дека родителот поседува корисни информации за своето дете, можат да бидат од голема помош за наставникот. Само родител кој ја сфатил и прифатил состојбата на своето дете со посебни образовни потреби, може да му помогне и да биде успешен партнер со наставникот во решавањето на сите препреки кои ќе се појават. Инклузијата како процес на вклучување на учениците со посебни образовни потреби во редовните училишта, наметнува обврска за адекватна подготовка од страна на редовните училишта и градинки, наставници, ученици и родители на деца од редовната популација за прием на овие ученици. Тоа секако значи и службите за помош во редовните училишта мораат да бидат оспособени да даваат адекватна и соодветна помош и на наставничкиот кадар и на учениците со посебни потреби.

 

4.Перспективи во воспитувањето и образованието на децата со посебни потреби

Зголемените барања за инклузивно   образование на учениците со посебни образовни потреби во редовните училишта, се почесто го интензивира овој проблем. Затоа е потребно е да се направат многу  специфични промени за да има позитивни резултати за децата со пречки во развој:

• да се изврши обука на наставниците;
• да се вклучат директно дефектолози како придружни лица на децата;
• да се обучат лица од УИТ кои би ја координирале работата помеѓу членовите на екипата за да има координирана соработка.

Наставниот кадар во основните училишта, во својата работа, постојано се среќава со најразлични состојби со ученици со посебни потреби за кои се многу малку или воопшто не се информирани во текот на своето формално образование. Некои наставници  сами се дообразуваат и самомотивираат, со цел да им помогнат и да постигнат повеќе со своите ученици со посебни потреби. Потребно е дополнување на формалното образование на наставниците и психолошко педагошката служба со предмети и содржини кои се однесуваат на едукација за работа со деца со посебни потреби. Бидејќи образованието е постојан процес, мора да постои и континуирана едукација (теоретски и практични обуки), поткрепено со придружна литература (прирачници). Неопходно е планирање на задолжителена едукација на факултетите за идните наставници и професори, каде што ќе се подготват со основните методолошки и методички знаења за работа со овие лица, како и воведување асистивна технологија и помагала, кои се од суштинско значење за инклузивниот процес. Освен намалувањето и лимитирањето на бројот на ученици во едно одделение, кога во него има ученик/ци со посебни потреби, наставниците треба дополнително да се мотивирани за својата работа со ученици со посебни потреби.

 

ЗАКЛУЧОК

Во последните години се  зголемуваат барањата за инклузивно образование на ученици со посебни образовни потреби во редовните училишта. Затоа е потребно да се направат многу специфични промени: обука на наставници, поголема вклученост на дефектолозите  или други стручни лица  во самите паралелки како  образовни асистенти на учениците, задолжителна едукација на факултетите за идните наставници и професори, воведување  асистивна технологија и помагала и правилна распределба на учениците во паралелките.

Децата со посебни образовни потреби треба да се вклучуваат и во воннаставни  активности и да им се даде можност да покажат што умеат и можат.

Учесник: Јадранка Клисарова – ООУ „Блаже Конески“ – Скопје, Република Македонија jadrankaklisarova@gmail.com

 

Položaj djece sa smetnjama u razvoju u obrazovnom sistemu u Federaciji Bosne i Hercegovine

 

 

Položaj djece sa smetnjama u razvoju u Federaciji Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: FBiH) može se mjeriti stepenom (ne)poštivanja njihovih ljudskih prava i osnovnih sloboda. Uživanje jednakih ljudskih prava i osnovnih sloboda djece sa smetnjama u razvoju sa njihovim vršnjacima, posebno je naglašeno i u UN Konvenciji o pravima osoba sa invaliditetom, gdje u članu 7 stoji  da će u svim akcijama koje se odnose na djecu sa invaliditetom posebna pažnja biti posvećena ostvarivanju najboljeg interesa djeteta.  U Federaciji Bosne i Hercegovine prava osoba sa invaliditetom, u koje se svrstavaju i djeca sa smetnjama u razvoju,  uređena su na posredan ili neposredan način mnogim zakonskim i podzakonskim aktima.  Činjenica je da su ovi akti često međusobno neusklađeni, što stvara konfuziju u njihovoj primjeni i ostvarivanju prava djece sa smetnjama u razvoju, a mnogi od tih propisa su neusklađeni i sa samom Konvencijom. Tako je prije desetak godina stanje u FBiH, ali i u cijeloj BiH, kad je u pitanju ostvarivanje prava djece sa smetnjama u razvoju je gotovo poražavajuće.

 

Ovo poražavajuće stanje,  pod pritiskom međunarodne zajednice, ali i neophodnosti stvaranja uslova za pridruživanje zemljama EU, uz činjenicu da je BiH ratifikovala UN Konvenciju o pravima osoba s invaliditetom, nastojalo se popraviti usvajanjem Strategije za izjednačavanje mogućnosti za osobe sa invaliditetom 2011-2015 (u daljem tekstu: Strategija 2011-2015),  u koju su uključene su sve oblasti od značaja za ravnopravan položaj osoba sa invaliditetom, pa tako i djece sa smetnjama u razvoju, u društvu, jedna od njih, svakako je, vaspitanje i obrazovanje.

 

Tako su za oblast vaspitanja i obrazovanja, kao i za druge oblasti, postavljeni ciljevi, definisane su mjere i aktivnosti, indikatori provedbe, rokovi te nosioci i sunosioci aktivnosti kako slijedi:

 

CILJEVI

• Osobama sa invaliditetom osigurati dostupnost redovnog vaspitno-obrazovnog sistema na svim nivoima.
• Osigurati stručnu pomoć učenicima i nastavnicima u inkluzivnom obrazovanju.
• Usmjeriti na povezivanje redovnih i škola specijalizovanih za vaspitanje i obrazovanje djece sa smetnjama u razvoju.
• Osigurati profesionalno usavršavanje nastavnicima koji rade u inkluzivnom obrazovanju i istraživanje programa, metoda i rezultata inkluzivnog obrazovanja.
• Razvijati partnerstvo vaspitno-obrazovnih ustanova sa porodicama, lokalnom zajednicom, civilnim društvom i tržištem rada.

MJERE

1. Unaprijediti zakonodavni okvir na svim nivoima vaspitanja i obrazovanja koji će osigurati uključenost djece i osoba sa invaliditetom u sistem vaspitanja i obrazovanja;

Aktivnosti

1.1. Izraditi i donijeti nedostajuće zakone i provedbene akte o obaveznom uključivanju u vaspitno-obrazovni proces djece i osoba sa invaliditetom.

1.2. Izraditi i donijeti pedagoške standarde vaspitanja i obrazovanja djece i osoba sa invaliditetom za sve nivoe.

1.3. Osigurati praćenje primjene propisa.

Rok: 2012. i kontinuirano

Nosioci aktivnosti: Nadležna ministarstva za obrazovanje i nauku u Federaciji BiH, prosvjetno-pedagoški zavodi.

Sunosioci aktivnosti: Federalno ministarstvo rada i socijalne politike i organizacije osoba sa invaliditetom (OOSI)

Indikatori provedbe:

• Doneseni zakoni i pravilnici na svim nivoima obrazovanja i svim nivoima vlasti koje su nadležne za oblast vaspitanja i obrazovanja
• Izrađeni i doneseni pedagoški standardi
• Praćenje i evaluacija primjene propisa na godišnjem nivou

2. Osigurati jednake mogućnosti s obzirom na sposobnosti djeci i osobama sa invaliditetom u redovnom vaspitno-obrazovnom sistemu na svim nivoima obrazovanja.

Aktivnosti 2.1. Izraditi normative i standarde jednakih mogućnosti u vaspitojno-obrazovnom procesu za sve nivoe vaspitanja i obrazovanja.

2.2. Izvršiti analizu pristupačnosti vaspitno-obrazovnih ustanova, programa i opreme za djecu i osobe sa invaliditetom.

2.3. Napraviti program postupnog prilagođavanja vaspitno-obrazovnih ustanova, programa i opreme za djecu i osobe sa invaliditetom.

2.4. Izvršiti prilagođavanje vaspitno-obrazovnih institucija, programa i opreme prema utvrđenom programu.

2.5. Osigurati da svi novoizgrađeni vaspitno-obrazovni objekti budu pristupačni djeci i osobama sa invaliditetom.

2.6. Osigurati pristupačnost informacija u vaspitno-obrazovnom procesu i odgovarajućih tehničkih sredstava za rad u inkluzivnom sistemu, posebno vodeći računa o potrebama gluhih, nagluhih, slijepih i osoba sa intelektualnim i mentalnim invaliditetom.

2.7. Raditi na promociji visokog obrazovanja među mladima sa invaliditetom kako bi se veći broj ohrabrio da se obrazuju na visokoškolskim institucijama.

2.8. Podstaknuti uključivanje osoba sa invaliditetom u programe cjeloživotnog obrazovanja.

Rok: 2013. i kontinuirano

Nosioci aktivnosti: Nadležna ministarstva za obrazovanje i nauku u FBiH, prosvjetnopedagoški zavodi/zavodi za školstvo, Federalno ministarstvo prostornog uređenja.

Sunosioci aktivnosti: Vlada Federacije BiH, vlade kantona, Federalno i kantonalna ministarstva rada i socijalne politike i OOSI

Indikatori provedbe:

• Doneseni normativi i standardi jednakih mogućnosti
• Broj dostupnih analiza pristupačnosti vaspitno-obrazovnih ustanova, programa i opreme za djecu i osobe sa invaliditetom
• % prilagođenih obrazovnih ustanova potrebama djece i osoba sa invaliditetom
• % ustanova koje su svoje programe i opremu prilagodili potrebama djece i osobama sa invaliditetom
• % novoizgrađenih vaspitno-obrazovnih ustanova koje su prilagođene potrebama djece i osobama sa invaliditetom
• % informacije i udžbenika koji su dostupni u formi prilagođenoj potrebama gluhih, nagluhih, slijepih i osoba sa intelektualnim i mentalnim invaliditetom.
• % osoba sa invaliditetom uključenih u sistem visokoškolskog obrazovanja.
• % osoba sa invaliditetom uključenih u programe cjeloživotnog obrazovanja.

3. Razvijati system podrške u nastavi

Aktivnosti 3.1. Uspostavljanje i razvijanje modela asistencije u nastavi djeci i osobama sa invaliditetom.

3.2. Osnivanje mobilnih stručnih timova.

3.3. Osigurati odgovarajući pristup mobilnim timovima za djecu sa invaliditetom u urbanim i ruralnim područjima.

3.4. Uspostavljanje i razvijanje lokalnih i regionalnih mreža redovnih i specijalizovanih vaspitno-obrazovnih ustanova radi pružanja stručne potpore stručnjaka iz specijalizovanih ustanova stručnjacima u redovnom sistemu.

Rok: 2013. i kontinuirano

Nosioci aktivnosti: Nadležna ministarstva za obrazovanje i nauku u Federaciji BiH i prosvjetno-pedagoški/zavodi za školstvo

Indikatori provedbe:

• % škola koje su osigurale asistenciju u nastavi
• % djece kojima je osigurana asistencija
• Broj asistenata sa vrstom stručnih kompetencija (poznavanje Brajevog pisma, znakovnog jezika, i dr.)
• Broj mobilnih stručnih timova i broj škola kojima se pruža podrška
• Broj lokalnih i regionalnih mreža redovnih i specijalizovanih vaspitno-obrazovnih ustanova

4. Razvijanje saradnje između redovnih i specijalizovanih vaspitnno-obrazovnih ustanova

Aktivnosti

4.1. Izraditi okvir smjernica zajedničkog djelovanja u pogledu vaspitanja i obrazovanja djece i osoba sa invaliditetom.

4.2. Razvijati modele praćenja razvoja djece i osoba sa invaliditetom od najranije faze uključivanja u vaspitno-obrazovni sistem, radi kreiranja vaspitno-obrazovnih programa, koji će omogućiti optimalan razvoj i unapređenja vaspitno-obrazovnih metoda.

4.3. Osigurati razmjenu iskustava i dobrih praksi.

Rok: 2012. i kontinuirano

Nosioci aktivnosti: Federalno i kantonalna ministarstva obrazovanja i nauke, prosvjetnopedagoški zavodi/zavodi za školstvo

Indikatori provedbe:

• Pripremljene i operacionalizovane smjernice zajedničkog djelovanja redovnih i specijalizovanih vaspitno-obrazovnih ustanova
• Pripremljeni i u primjeni su modeli praćenja razvoja djece i osoba sa invaliditetom od najranije faze uključivanja u vaspitno-obrazovni sistem
• % djece i osoba sa invaliditetom kod kojih je praćen razvoj od najranije faze uključivanja u vaspitno-obrazovni sistem
• Informacije koje se dobijaju u procesu evaluacije primjenjuju se kreiranju vaspitno-obrazovnih programa
• Postoji redovna razmjena iskustava dobrih praksi između vaspitno-obrazovnih ustanova

5. U sistemu obrazovanja i profesionalnog usavršavanja nastavnog kadra osigurati edukativne programe za sticanje znanja i vještina za rad sa djecom i osobama sa invaliditetom.

Aktivnosti

5.1. Utvrditi okvir potrebnih znanja i vještina za rad sa djecom i osobama sa invaliditetom u redovnom obrazovanju.

5.2. Izraditi i razvijati programe obrazovanja i stručnog usavršavanja za rad sa djecom i osobama sa invaliditetom.

5.3. Uvesti stimulativne mjere školama i profesionalcima koji se ističu u stručnom i profesionalnom razvoju po pitanju inkluzivnog obrazovanja.

5.4. Provoditi istraživanja prilagođenosti programskih sadržaja i metoda rada u nastavi sa djecom i osobama sa invaliditetom na godišnjem nivou.

Rok: 2012. i kontinuirano

Nosioci aktivnosti: Federalno i kantonalna ministarstva obrazovanja i nauke, prosvjetnopedagoški zavodi/zavodi za školstvo

Indikatori provedbe:

• Identificirana specifična znanja i vještine za rad sa djecom i osobama sa invaliditetom u redovnom obrazovanju
• % programa obrazovanja i stručnog usavršavanja nastavnog kadra, koji sadrže i sadržaje koji omogućavaju razvijanje znanja i kompetencija za rad sa djecom i osobama sa invaliditetom
• Broj stimulativnih mjera za škole i pojedince koji postižu najbolje rezultate u oblasti inkluzivnog obrazovanja koji je implementiran
• Broj dostupnih istraživanja prilagođenosti programskih sadržaja i metoda rada u nastavi sa djecom i osobama sa invaliditetom

6. Radi optimalnog razvoja djece i osoba sa invaliditetom razvijati partnerstvo vaspitno-obrazovnih ustanova sa porodicama, lokalnom zajednicom, civilnim društvom i tržištem rada.

Aktivnosti

6.1. Izraditi i razvijati modele saradnje vaspitnono-obrazovnih ustanova i porodica djece i osoba sa invaliditetom u cilju razmjene informacija i vještina.

6.2. Razviti modele edukacije djece bez invaliditeta i njihovih porodica u cilju podizanja svijesti i razvijanja podrške djeci sa invaliditetom i njihovim roditeljima od strane ostalih učenika i njihovih roditelja.

6.3. Sa konkretnim programima koji doprinose kvalitetu inkluzivnog obrazovanja podsticati jedinice lokalne uprave da se uključe i daju podršku procesu.

6.4. Razvijati partnerstvo sa civilnim društvom kroz programe i projekte koji doprinose kvalitetu inkluzivnog obrazovanja.

6.5. Uspostaviti saradnju sa tržištem rada radi identifikovanja zanimanja koja su u skladu sa potrebama i sposobnostima djece i osoba sa invaliditetom te programe vaspitno-obrazovnog procesa uskladiti sa tim potrebama i mogućnostima.

6.6. Provoditi istraživanja o statusu, potrebama, mogućnostima i napretku djece i osoba sa invaliditetom u oblasti obrazovnog sistema.

Rok: 2015.

Nosioci aktivnosti: Federalno i kantonalna ministarstva obrazovanja i nauke, prosvjetnopedagoški zavodi/zavodi za školstvo

Sunosioci aktivnosti: Organizacije porodica i osoba sa invaliditetom, opštine, kantoni, službe za zapošljavanje i udruženja poslodavaca

Indikatori provedbe:

• Broj i vrsta ostvarenih modela saradnje vaspitno-obrazovnih ustanova i porodica djece i osoba sa invaliditetom.
• Broj provedenih edukacija roditelja djece sa i bez invaliditeta u cilju podizanja svijesti o pitanjima invaliditeta i modelima podrške generacijske i međugeneracijske podrške
• Broj programa koji se odnose na inkluzivno obrazovanje podržanih od jedinica lokalne uprave • Identifikovana odgovarajuća zanimanja i radna mjesta za integraciju djece i osoba sa invaliditetom na tržište rada i usklađeni vaspitno-obrazovni programi
• Broj istraživanja o statusu, potrebama, mogućnostima i napretku djece i osoba sa invaliditetom u oblasti obrazovnog sistema, u pogledu senzibiliteta porodica, vršnjaka, lokalne zajednice, civilnog društva i tržišta rada

 

 

U Strategiji 2011-2015 je navedeno da su najveći izazovi u implementaciji inkluzije u obrazovanju prevladati predrasude prema djeci sa sa smetnjama u razvoju  i podići nivo znanja nastavnika i drugih učenika o prirodi različitih poteškoća, kako ova djeca ne bi bila izložena neprimjerenom tretmanu u školi. Također, dodatno obučavati nastavnike za rad sa djecom sa smetnjama, te diferencijacija i individualizacija nastave. Moraju se osigurati načini financiranja dodatne edukacije nastavnika, nabavke nastavnih sredstava (didaktičkog materijala), prilagođenih radu sa učenicima s sa smetnjama u razvoju, arhitektonskog prilagođavanja školskih zgrada (ugradnja liftova, izgradnja toaleta za učenike s tjelesnim invaliditetom…), te financiranje rada mobilnih, multidiscipinarnih stručnih timova ili stalnog zapošljavanja defektologa, a eventualno i drugih stručnjaka, ukoliko se radi o većoj školi.

 

Nakon protoka vremenskog okvira Strategije 2011-2015 urađena je Informacija „Analiza stepena inkluzivnosti osnovnog obrazovanja u Federaciji Bosne i Hercegovine“ u okviru koje se došlo do sljedećih zaključaka:

 

-Evidentno je da Federalno i kantonalna ministarstva obrazovanja, kao i pedagoški zavodi, posljednjih godina ulažu značajne napore za poboljšanje stanja u pogledu inkluzivnosti osnovnog obrazovanja;

-Značajan je doprinos pojedinih međunarodnih organizacija i domaćih nevladinih organizacija, u pružanju podrške obrazovnom sektoru u Federaciji BiH radi povećanja kompetencija nastavnog osoblja za organizaciju inkluzivnog obrazovanja, ali i poboljšanja uslova obrazovanja za učenike s posebnim potrebama;

-Pravni okvir za provođenje inkluzivnog obrazovanja postoji, a sedam kantona ima i posebne pravilnike kojima se uređuje obrazovanje učenika s posebnim potrebama;

-Terminologija koja se odnosi na inkluzivno obrazovanje nije ujednačena u Federaciji BiH, ali ni u svijetu, što često dovodi do nejasnoća i nedovoljnog razumijevanja ove problematike;

-Metodologija evidentiranja učenika s posebnim potrebama se razlikuje od kantona do kantona, zbog čega podaci nisu uporedivi, pa nije moguće ustanoviti zbirne podatke za cijeli prostor Federacije BiH;

-Podrška koju dobijaju nastavnici u oblasti inkluzivnog obrazovanja najčešće se sastoji u različitim vrstama stručnog usavršavanja;

-Arhitektonske barijere za ulazak u školske objekte su otklonjene u značajnom broju sredina, ali unutrašnjost školskih objekata u većini škola još uvijek nije prilagođena za nesmetano kretanje učenika s teškoćama u tjelesnom razvoju;

-Roditelji učenika s posebnim potrebama se uključuju u planiranje i rad škola. Ipak, određen broj roditelja učenika s posebnim potrebama nije spreman da se suoči sa činjenicama o postojanju teškoća u razvoju njihove djece i ovi roditelji izbjegavaju saradnju sa školom;

-Saradnja škola sa drugim institucijama postoji, ali postoji potreba da se međuinstitucionalna saradnja sistemski uredi, posebno između sektora obrazovanja, zdravstva i socijalne zaštite.

 

Na osnovu prezentiranih zaključaka i drugih informacija iznesene su i sljedeće preporuke:

 

1. Potrebno je uložiti zajedničke napore svih relevantnih institucija da se utvrdi jedinstvena terminologija koja se odnosi na inkluzivno obrazovanje, kako bi se u budućnosti izbjegle nejasnoće i omogućilo utvrđivanje usaglašene metodologije za evidentiranje i vođenje podataka o učenicima s teškoćama u razvoju i drugim grupama učenika s posebnim potrebama.
2. Na osnovu postojećeg zakonskog okvira u BiH, potrebno je uložiti dodatne napore na harmoniziranju zakonskih rješenja koja se odnose na inkluzivno obrazovanje među kantonima, kako bi se svim učenicima u Federaciji BiH osigurale jednake mogućnosti pristupa i učešća u osnovnom obrazovanju. Također je potrebno pružiti podršku kantonima koji nemaju odgovarajuće podzakonske propise kojima se bliže uređuje osnovno obrazovanje učenika s posebnim potrebama, da iste izrade i usvoje.
3. Na osnovu usaglašene metodologije za prikupljanje podataka o učenicima s posebnim potrebama, potrebno je osigurati uporedivost podataka među kantonima, entitetima, kao i uporedivost s podacima iz drugih država na osnovu međunarodno prihvaćenih statističkih standarda.
4. Važno je ohrabriti nastavnike i škole i pružiti im odgovarajuću podršku da izrađuju i provode individualne prilagođene programe za sve učenike za koje se ustanovi da imaju teškoće u razvoju bez obzira na to jesu li ti učenici prošli postupak procjene sposobnosti od strane stručnih komisija ili ne.
5. Neophodno je nastaviti provoditi programe stručnog usavršavanja za nastavnike radi stjecanja praktičnih vještina za organiziranje inkluzivnog obrazovanja, kao i razvijati druge vrste podrške nastavnicima u realizaciji inkluzivnog odgoja i obrazovanja.
6. Potrebno je nastaviti raditi na uklanjanju arhitektonskih barijera za pristup školskim objektima za učenike s teškoćama u tjelesnom razvoju, kao i na uklanjanju arhitektonskih barijera unutar školskih objekata.
7. Neophodno je razvijati partnerske odnose sa roditeljima i uključiti ih u planiranje i provođenje programa rada. Također je potrebno raditi na podizanju svijesti svih roditelja i učenika o vrijednostima, važnosti i obavezama obrazovnog sistema da osigura inkluzivno obrazovanje s ciljem prevazilaženja negativnih stavova i stigmatizirajućeg odnosa prema učenicima s teškoćama u razvoju.
8. Potrebno je osigurati zakonske i druge pretpostavke za efikasnu interresornu i međuinstitucionalnu saradnju, posebno između sektora obrazovanja, zdravstva i socijalne zaštite, radi pružanja optimalne podrške odgojnoobrazovnim ustanovama u organizaciji inkluzivnog obrazovanja.

 

Za razliku od ovog strateškog dokumenta, u kojem su ciljevi i aktivnosti definirani u dvanaest prioritetnih oblasti, u novoj Strategiji za unapređenje prava i položaja osoba s invaliditetom u Federaciji Bosne i Hercegovine 2016-2021 (u daljem tekstu: Stratrgija 2016-2021) ciljevi su definirani po specifičnim pitanjima koja određuju položaj osoba s invaliditetom u društvu i na kojima treba poduzeti odgovarajuće aktivnosti, da bi se ostvario generalni cilj Strategije 2016-2021. Radi se o sljedećim specifičnim pitanjima koja određuju položaj osoba s invaliditetom u društvu, posljedice invalidnosti i kvalitetu njihova žvota:

– jednakost i nediskriminacija kroz zakone,

– pristupačnost okruženja, informacija i komunikacija,

– uključenost u sve društvene procese,

– prevencija i rana intervencija,

– dostupnost servisa podrške,

– zapošljavanje i rehabilitacija,

– zaštita od nasilja i iskorištavanja,

-podizanja svijesti javnosti i prevazilaženje predrasuda i stereotipa, te

-podizanje kapaciteta organizacija osoba sa invaliditetom.

 

Na osnovu ovih pitanja definirano je 9 specifičnih ciljeva Strategije 2016-2021, a za oblast vaspitanja i obrazovanja bitan je specifični cilj 3, u okviru koga su definisane aktivnosti kako slijedi:

 

Aktivnosti u okviru Specifičnog cilja 3.

3.1. Razvijati inkluzivni sistem obrazovanja i povećati obuhvat djece i mladih sa invaliditetom u svim vaspitno-obrazovnim ustanovama.

3.2. Odrediti najbolji model podrške u nastavi i obezbijediti njegovu institucionalizaciju.

3.3. Unaprijediti inicijalno obrazovanje nastavnika.

3.4. Osigurati kontinuirani profesionalni razvoj nastavnika, stručnih saradnika i menadžmenta škole.

3.5. Obezbijediti pristup savremenim tehnologijama u skladu sa potrebama osoba sa invaliditetom.

3.6. Pokrenuti proces transformacije specijalnih vaspitno-obrazovnih ustanova u resursne centre inkluzivnog obrazovanja u cilju pružanja usluga stručne podrške, asistencije u nastavi i dr.

3.7. Uklanjati barijere i uvoditi elemente informacijske podrške za gluhe i slijepe osobe u svim vaspitno-obrazovnim, kulturnim i sportskim ustanovama i objektima koji su još uvijek nedostupni osobama sa invaliditetom.

3.8. Kontinuirano jačati kapacitete stručnjaka koji rade sa djecom i osobama s invaliditetom.

3.9. Kreirati i provoditi programe vršnjačke podrške u vaspitno-obrazovnim ustanovama.

3.10. Jačati partnerstvo roditelja/staratelja djece sa invaliditetom i djece bez invalidnosti.

3.11. Kreirati i provoditi programe/strategije za identifikaciju djece koja nisu obuhvaćena vaspitno-obrazovnim radom, njihov upis u vaspitno-obrazovne ustanove i prevenciju prijevremenog napuštanja školovanja te uspostavljati praćenje istog.

3.12. Jačati urede za studente sa invaliditetom u okviru svih visokoškolskih ustanova.

3.13. Osigurati materijalnu podršku porodicama koje za članove imaju osobe sa invaliditetom.

3.14. Unaprijediti oblast kulture u smislu prilagođavanja kulturnih dešavanja mogućnostima osoba sa invaliditetom i podsticati iste na aktivno i pasivno učešće u njima.

3.15. Osigurati podršku ustanovama kulture koje koriste osobe sa invaliditetom.

3.16. Unaprijediti oblast sporta u smislu povećanja materijalne podrške, prilagođavanja uslova za bavljenje sportskim aktivnostima osobe sa invaliditetom te ih podsticati na aktivno i pasivno učešće u njima.

3.17. Osigurati uslove da osobe s invaliditetom učestvuju u radu političkih partija i procesima odlučivanja na svim nivoima vlasti, na ravnopravnoj osnovi s drugim građanima/kama te ih podsticati i osnaživati na aktivno uključivanje u javni i politički život.

 

UMJESTO ZAKLJUČKA:

Na osnovu pažljive analize u tekstu spomenutih dokumenata te svakodnevnog praćenja stanja na terenu, može se reći da je svakodnevnica djece sa smetnjama u razvoju u FBiH, kao i u ostatku države, još uvijek ispunjena mnogobrojnim arhitektonskim, informaciono-komunikacionim i socijalno-ekonomskim barijerama. Zato odluke koje se tiču obrazovanja, ali i posla, samostalanog i/ili porodičnog života, nisu stvar ličnog izbora, već zavise od toga koliko je zajednica spremna da poštuje zakonske propise. Međutim, ni izbliza nisu stvorene pretpostavke za puno poštivanje i primjenu propisa u čijem težištu je stvaranje uslova za razvoj potencijala svakog djeteta sa smetnjama uz podršku društva u kojem živi.

U području obrazovanja, pored arhitektonskih barijera, nepristupačnost uzrokuju i nedovoljno prilagođeni programi, nedostatak didaktičke opreme, informacije koje nisu dostupne u formatima korisnim za pojedine grupe djece sa smetnjama u razvoju (npr. Brajevo pismo, znakovni jezik), nedovoljno edukovan nastavni kadar za rad s ovom populacijom, neujednačen i nedovoljan sistem podrške, nedovoljna ili nepostojeća saradnja redovnih i specijalizovanih vaspitno-obrazovnih ustanova te nerazvijeno partnerstvo vaspitno-obrazovnih ustanova sa porodicama, lokalnom zajednicom, civilnim društvom i tržištem rada.

 

Literatura:

1. Konvencija o pravima osoba sa invaliditetom
2. Strategija za izjednačavanje mogućnosti za osobe sa invaliditetom 2011-2015
3. Informacija „Analiza stepena inkluzivnosti osnovnog obrazovanja u Federaciji Bosne i Hercegovine“
4. Strategija za unapređenje prava i položaja osoba sa invaliditetom u Federaciji Bosne i Hercegovine 2016-2021

 

Dr  sci. Saša Delić,

Zavod za odgoj i obrazovanje osoba sa smetnjama u psihičkom i tjelesnom razvoju,

Tuzla, Bosna i Hercegovina

 

Развој комуникације кроз игру

 

 

 

Када говоримо о комуникацији важно је имати на уму да свако дете има потребу за комуникацијом и да је сваки облик понашања нека врста комуникације. Комуникацијa је више од вербалног исказа (Ненадовић, Стокић, 2015). Она подразумева вербални говор, говор тела, мимику, додир, гест, тон и јачину гласа, слушање, читање, писање, али и асистивну технологију.

Можемо приметити да је све већи број деце са говорно-језичким потешкоћама и да се прве речи јављају све касније. Када говоримо о могућностима и програмима који подржавају развој комуникације, један од начина за спровођење третмана јесте развој комуникације кроз игру. Игра је природан начин којим се деца изражавају те је важно да искористимо свакодневне рутине детета како би стимулисали развој спонтане комуникације и изражавања. Третмани засновани на принципу учења кроз игру и праћењу детета, насупрот традиционалном треману где где дете прати терапеута, јесте принцип који је у складу са принципима ране интервенције.

Пратећи дететова интересовања ми уважавамо дететову личност и имамо бољу и ширу слику о његовом функционисању у свету који га окружује. Темељ за успешан развој комуникације јесте изградња односа са дететом. Тај темељ ћемо поставити тако што ћемо посматрати и анализирати дететово понашање (бележити и пратити обрасце понашања којим дете жели нешто да искомуницира), имитирати оно што дете ради како би пружили модел, пратити интресовања како би се ухватио тренутак заједничке пажње који јесте улаз у свет детета са тешкоћама у развоју. Наметање интресовања, поготово на почетку, док однос са дететом није изграђен ствара фрустрацију и затвара врата ка дететовом свету.

Након изградње односа битно је током игре и активности неговати природан дијалог, не стварати претерано вештачке ситуације које нису у свакодневним рутинама

 

породице, јер ће онда крајњи резултат спонтане комуникације изостати или ће се теже доћи до њега. Шта подразумева природан дијалог:

• Створити прилику за понављање,
• Припремити дете (поверење, мотивација, заједничка пажња),
• Објашњење – зашто и/или како нешто радимо,
• Створити атмосферу и план који подстиче више вештина у исто време – искористити дневне рутине.

Овим вештинама је потребно обучити и родитеље деце са тешкоћама у развоју, јер поштујући постулате ране интревенције, породица је та која је носилац васпитања и образовања детета, јер дете највише времена проводи управо са породицом.

У развоју комуникације кроз игру требало би користити наизменичне игре, које су једностване и мотивишуће, а пружају прилику за потребним понављањем како би се развијао и рецептивни и експресивни говор. У развоју рецептивног говора поред класичних картица потребно је увести и покретне слике, видео материјале и фотографије детета како изводи неку активност како би се развила имитација, али и повећала мотивисаност за учешће у активности.

У ери дигитализације не би требало да се плашимо увођења асистивне технологије, јер је она користан алат у стимулацији развоја комуникације. Коришћење како нискотехнолошке (комуникација путем слика или коришћење геста) и високотехнолошке (комуникације путем комуникатора) асиситвне технологије доприности развоју комуникације, посебно код невербалне или минимално вербалне деце.

Када говоримо о циљевима третмана кроз игру битно је постављати мале циљеве како бисмо дошли до резултата, неки од циљева програма могу бити:

• Успостављање пажње ка лицу особе која говори.
• Подстицање имитације кроз развој грубе и фине моторике.
• Повећање позорност на уста и језик.
• Повећање вокализацијњ.
• Усвајање ономатопеја, али не само животиња.
• Одређивање “таргет“ речи – до 5 речи по третману.

 

Комуникација је вештина која се учи и развија током времена, али није само на стручном лицу да стимулише развој комуникације, родитељи су највећи партнери на том путу. Терапеут је тај који стимулише развој током третмана, а паралелно са тим обучава родитеље на који начин да то раде код куће. Током дневних рутина у породици дешава се рана интревенција где родитељ примењује информације које је добио од стручног лица.

 

 

MSc Марија Ршумовић

 

Инклузивни развојни круг за децу и младе „Мој начин“, Београд www.pitajtedefektologa.com

Воспитувањето и образованието на децата со посебни образовни потреби

 

 

 

Наставниците играат најважна улога во обезбедувањето на квалитетно образование за сите деца. Насекаде во светот, наставниците велат: Учениците имаат право на образование.

 

Многу наставници работат во тешки услови (многу и долготрајни часови, несоодветна инфраструктура, недостаток на едукативен материјал, нефлексибилни политики и наставни програми, ниски плати и сл.), тие работат напорно за да ги задоволат потребите на сите ученици во  училишето во кое се вработени.

 

Добро образовани, поддржани и мотивирани наставниците влијаат на запишувањето, учеството и достигнувањата на сите деца, особено на децата со попреченост на кои им се потребни дополнителни стимулации и поддршка за да имаат пристап до училиштето и да останат во него.

 

Инклузивното образование е динамичен процес. Затоа не е можно да се има единствен нацрт со список на утврдени вештини и знаења што треба да ги имаат сите наставници за да можат да вршат едукативна работа во инклузивното опкружување.

 

Во својот работен век наставникот може да се сретне со деца со различна попреченост. Една година, може да има дете со оштетен вид во одделението, па наставникот ќе треба да го прилагоди својот стил на настава, едукативна содржина и материјали – земајќи ги предвид потребите на дете со оштетен вид. Потоа може да има дете со потешкотии во учењето на часот. Наставникот ќе мора да го прилагоди својот начин на настава и предавање на сосема поинаков начин.

 

Во својата работа наставниците треба да развијат рефлексивен став и инклузивни вредности со цел да имаат поголем успех и напредок на децата со попреченост.

 

Ова мора да биде континуиран процес, бидејќи заедниците, културите, интересите, потребите и можностите на децата и наставниците постојано се развиваат. Како резултат на ова сите деца се чувствуваат подеднакво почитувани на инклузивните часови.

 

Обуката на наставниците е од суштинско значење за наставниците кои вршат воспитно-образовна работа во инклузивна средина.

 

Наставникот за да има успех во работата со децата со посебни потреби потребно е да биде:

 

– Максимално мотивиран и ангажиран;

 

-Да е посветен  и да има  верба во инклузивното  образование;

 

– Да ја поддржува тимската работа со учениците во одделението;

 

-Да постои интерактивна врска помеѓу учениците и детето со попреченост во одделението;

 

-Подготвеност да се бори за одржување на инклузивни практики;

 

-Наставникот постојано треба да размислува за тоа како  детето на часовите учи,напредува  во училиштето и во заедницата.

 

За да има успех и напредок во работата потребно е да постои алка помеѓу наставникот, детето со попреченост и неговите родители. Потребно е да постои

 

подготвеност и соработка со родителите на детето со попреченост и со сите останати родители во одделението.

 

Децата со попреченост наидуваат на многу потешкотии при совладувањето на наставното градиво. Секој наставник потребно е да постави пониски цели за совладување на материјалот.

 

Пример: учениците во второ одделение наидуваат на потешкотии во читањето:

 

-мешање на графемски и фонетски сличните букви,

 

-преместување на буквите во текстот,

 

-вметнување и испуштање букви во зборот и др.

 

Со заедничка работа на наставникот ученикот, родителите и другарчињата во одделението оваа потешкотија ќе биде надмината до одредена граница.

 

Прифаќањето и помошта од другарчињата е многу важна за детето со попреченост за неговиот емоционален развој, неговата социјализација и напредокот во образованието.

 

Како наставник можам да истакнам дека работата со деца со преченост за нас како наставници не е воопшто лесна, но е голем предизвик.

 

Предизвик е да се помогне на ученикот кој има право на образование, да се имплементира во сите аспекти на општественото живеење како рамноправен член.

 

Тие заслужуваат квалитетно образование, кое што ќе им помогне да чекорат низ животот.

 

 

 

Дипломиран професор по одд. настава:

 

Весна Бошковска

 

ООО,,Кирил Пејчиновиќ,, – Скопје

Воспитувањето и образованието на децата со посебни  

      потреби – можности, програми и перспективи 

 

За децата со посебни потреби во денешно време сé повеќе се зборува и тоа сé погласно.Овие деца веќе не се изолирани од средината и од социјалниот живот  и од свите врсници.Овие деца се вклучени во воспитно-образовниот систем и тоа во редовната настава со наставна програма достапна за сите ученици, не одделувјќи ги овие деца од децата кои немаат пречки во развојот.И покрај тоа што овие ученици се вклучени во оваа програма многупати наидуваат на бариери кои се потешки за совладувања.Кадарот кои го имаат училиштата како што е стручната служба која за среќа е доволна како што се дефектолог, педагог и психолог имаат начин најчесто како да им помогнат на овие ученици. Стручната служба преку работилници  кои се одржуваат после часовите ги активира и најчесто преку игра ги ангажираат за да се почувствуваат овие деца корисни во  училиштата. Тука тие ја имаат главната улога . Можат самите ученици  кои имаат потешкотии во својот развој да иницираат што најдобро знаат да прават и тоа им е дозволено. или пак работат со образовен асистент кој седи на часот и му помага на овој ученик.Нивната задача е да им помагаат , да ги охрабруваат и наведуваат на она што е цел на часот. Наставниците кои  го имаат главниот збор на часот  ги вклучуваат во работата на часот. Самите наставници кои се со комбинирана паралелка каде што има 2, 3, 4 и 5 одделенија во некои средини , за жал многу мали се можностите наставникот да му обрне повеќе внимание во овоспитно – образовниот систем. Мораме да бидеме до крај искрени и да кажеме дека во таквите случаеви многу е мала можноста да им се помага на овие деца.Затоа , кога немаат излез ваквите ученици и се наоѓаат во мали средини,патот   до успехот е многу тежок и макотрпен и на самите ученици, наставници  и на нивните семејства. Тука сите  страни се жртвуваат, ама за жал многу се мали резултатите на овие ученици во нивното напредување.Сепак програмите мора да им  се прилагодат на овие ученици и целиот тим како стручна служба,наставнички кадар,образовни асистенти ( кои за жал во сите училишта ги нема ),како и семејствата за да истраат во оваа борба треба да има помош од општеството  и сите служби кои се дел од ова општество. Перспективите на оваа категорија деца е во секојдневна борба и треба  сите да се вложат и  да се издигне начинот на помош, вклучувајќи го и  наставничкиот кадар кој сака и може да им помогне на децата со посебни потреби но, претходно сите надлежни да се стават во целосна функција за целосна помош и подршка на сите кои се со децата со посебни потреби вклучувајќи ги родителите и наставниците кои имаат иста функција во воспитно-образовниот систем. 

 

                                                       Ленче Китанова

                         Наставник во ООУ „Методи Митевски – Брицо„  

                                                              Лозово 

 

Воспитувањето и образованието на децата со посебни потреби – можности, програми и перспективи

 

Апстракт. Во овој текст ќе се обидам да ги опишам можностите што ги нуди  воспитувањето и образованието на децата со посебни потреби и да дадам идеи за перспективни решенија. Инклузивното образование е општоприфатен начин на учење за подобрување на воспитувањето и образованието на децата со посебни потреби. Нуди можности за подобар развој и социјализација на овие деца. Но, брзиот начин на живот во модерното општество, бара брзо справување со сите предизвици, што тој ги носи. Се поставува прашањето: Дали сите семејства на деца со посебни потреби имаат можност да се справат со тие предизвици и што им  нуди инклузивното образование? Целта на инклузивното образование е да ги подготви овие деца за понатамошниот живот, да умеат тие и нивните семејства да се справат со предизвици во општеството. Уште од самото раѓање на детето и негово дијагностицирање на одредени пречки во развојот, започнува „голготата“ наречена прифаќање на реалноста. Истражувањата и секојдневните примери говорат дека  родителите неретко ја прифаќаат таа „нова реалност“ за нив и со тоа несвесно го усложнуваат целиот понатамошен развој на детето. Големо влијание има општествената средина, која не е подготвена да ги смени предрасудите и да ги прифати децата со пречки во развојот како и сите останати деца. Лично сметам дека реално, за тоа ќе ни треба многу долго време.

Клучни зборови: деца со посебни потреби, инклузивно образование, предрасуди, развој, перспективи

 

Резиме. Перспективни решенија за поддршка на децата со посебни потреби и нивните родители, полесно да ги прифатат животните предизвици.

Најважно е општеството да им овозможи на родителите, колку може полесно да научат да ја прифатат реалноста за тоа со кои потешкотии се соочува нивното дете и да се ослободат од сите стигми и предрасуди. Затоа треба да се организираат задолжителни обуки и работилници, за нивна едукација. Тие треба да се организираат прво, во градинките, кои се првите  воспитно – образовни установи, во кои се дијагностицира развојот на детето. Тоа треба да го прави Инклузивен тим, составен од специјализиран едукатор, воспитувач, психолог и педагог. Тој тим ќе врши опсервација и детекција на детето, а и ќе ги следи сите појави и промени кај него. Така ќе се овозможи уште од најрана возраст, детето да напредува најдобро што може. Во училиштата постои Тим за инклузија, чија цел е да помогне колку може во понатамошниот развој на детето. Но, подготвувањето на ИОП ( Индивидуалниот образовен план) од страна на наставникот и прилагодувањето на Наставната програма, според потребите на детето, е голем предизвик за нас наставниците. Според извештајот од опсервацијата и детектирањето на одредена пречка во развојот, на пр: кај дете со алалија (дете без говор), се прилагодува програмата, со тоа што се изготвуваат адаптивни тестови, каде детето ќе покажува што препознава. За да ја постигне целта и точно да се адаптира Наставната програма, треба наставниците да се стекнат со задолжителна едукација, преку обуки, семинари, собири и сл. Искрено кажано, наставниот кадар е многу малку подготвен за тоа. Хартијата трпи се, но во реалноста треба голема вештина и умешност да се синхронизира целото одделение, да го прифати детето со пречки во развојот, да напредува и тоа и сите останати ученици. Затоа што, на крај, резултати треба да има кај сите. Дополнителна помош е ако во училиштето има постојан вработен специјален едукатор или рехабилитатор, кој ќе работи индивидуално со детето, за негов подобар напредок. Тој е стручен во својата област и може подобро да ги препознае сите можности кај овие деца. Но, успехот и ефектите се помали кога еден едукатор, треба да работи во повеќе училишта.

За подобар успех во училиштата, можно е да се испланира Комбиниран модел на настава, каде детето, половина од часовите ќе ги поминува со својот наставник и соучениците, а другиот дел со едукаторот. Сметам дека така би имало подобар ефект. Знаеме дека кај учениците од помала возраст, вниманието многу краткотрајно, речиси до големиот одмор.

Перспективно решение би било и да се издвојуваат посебни Буџети во училиштата, за опремување специјализирани Сензорни соби – училници, (во секое училиште посебно), во кои децата со пречки во развојот би можеле да ги развиваат своите вештини, преку методите на Марија Монтесори и користењето на соодветните реквизити, кои реално се многу скапи за да може родителот да му ги обезбеди на своето дете.

Да се организираат задолжителни работилници за Окупациона терапија (учење вештини за живот), кои ќе помогнат да се откријат потенцијалите кај детето и ќе го подготват за секојдневните предизвици, одкога ќе го заврши основното образование.

Да се отвараат повеќе Ресурсни центри за бесплатна помош и поддршка на родителите. Еден таков центар во Југоисточниот регион е многу малку за да овозможи достапност за сите семејства, кои имаат дете со посебни потреби. Патните трошоци го оптеретуваат семејниот буџет, па најчесто тие и не се во можност да го посетуваат Центарот.

Ова е само дел од можните решенија, кои лесно можат да станат реалност, само ако целото општество вложува максимум напори и средства.

 

Напомена: Идеите и ставовите во овој текст се лично мои, согледани при работата во училште како одделенски наставник.

 

Елизабета Јанева – професор по одделенска настава во

ООУ „Ристо Шуклев“, Негорци

 

 

Воспитувањето и образованието на децата со посебни потреби

– можности, програми и перспективи

 

Ќе започнам со извадок од Конвенцијата за правата на децта:

Член 23 „Државите членки признаваат дека ментално заостанатото или физички инвалидното дете треба да ужива полн и достоинствен живот, во услови кои го обезбедуваат неговото достоинство, ја поттикнуваат самостојноста и го олеснуваат активното учество на детето во заедницата.“

Член 28 „ Државите членки го признаваат правото на детето на образование, и со цел за постепено остварување на тоа право на еднакви можности, посебно го прогласуваат за задолжително и бесплатно за сите.“

Член 29 „ Државите членки се согласни дека образованието на детето треба да биде насочено кон развој на личноста на детето, развој на надареноста и менталните и физички способности до крајни граници.“ ¹

Не случајно ги избрав овие три члена од Конвенцијата за правата на детето, тие се двигател на нашата благородна работа а тоа е учителството.

Како одделенски наставник, досега сум се сретнала со секаков вид на ученици кои се разликуваат меѓусебе како снегулки, ниту едно не е исто. Имав прилика во две мои генерации да имам ученици со посебни образовни потреби  кои ми го променија начинот на живот, пристапот кон учениците и ми всадија уште поголема љубов кон работата.

Да се биде наставник кој работи со ученици со ПОП и ученици со нормален развој воопшто не е лесно. Инклузивно образование значи вклучување на сите деца во наставните и вон – наставните активности на училиштето. На сите деца треба да им се овозможи потребната поддршка во процесот на учење, да се почитуваат сите разлики помеѓу децата по возраст, пол, етничка припадност, јазик, попреченост, социјален статус. Ние сме тие кои треба да изградиме образовна структура, систем и методологија која ги задоволува потребите на сите деца.

Со првиот мој ученик со ПОП се сретнав на мојот прв работен ден во централното основно училиште. Се најдов во ситуација да морам да побарам помош од мојот ментор и од стручната служба бидејќи немав никаква обука, подготовка за работа со овие ученици. Така започна предизвикот за дополнително лично усовршување и надградување на моето знаење за работа со ученици со ПОП.

Првиот чекор започна со формирањето на Училишниот инклузивен тим (УИТ). Започнавме со подготовка на индивидуални образовни планови но и побаравме дополнителни обуки од БРО и други приватни провајдери.

Обуките кои што се реализираат во нашата држава, барем оние кои јас сум ги посетила, не ги задоволуваат нашите потреби како наставници за наша лична подготвеност за работа со овие ученици.

За да се работи со децата со посебни образовни потреби, најпрво треба да има ресурси кои би ни биле на располагање во секое време, треба да се подигне свеста на родителите за поимот „ПОП“ како би немале отпор за нивна инклузија. Треба да се обучат поголем број на наставници кои во секое време би споделиле добра практика еден со друг, а исто така треба да имаме и стручни лица како дефектолог, психолог кои би ни биле поддршка за непречено одвивање на образовниот процес. Но за жал во реалноста многу малку од тоа имаме.

На повеќето од обуките на кои сум била до сега, се споредува воспитно – образовниот процес во другите земји како Англија, Шпанија, Италија итн. Се прават споредби со тоа како наставниот кадар таму работи со овие ученици и колку време им посветува, но се заборава дека ние во нашата држава функционираме со различен модел. Тие имаат наставник, заменски наставник, индивидуален образовен асистент, дефектолог, социолог, психолог а ние имаме наставник и понекогаш психолог или дефектолог. На обуките ни претсавуваат образовни планови кои се реализираат беспрекорно затоа што ги имаат сите потребни човечки ресурси и материјални ресурси, а овде ние индивидуалните образовни програми често „ги препишуваме“ едни од други, заради оскудно обучените кадри, немаме помош од човечки ресурси а уште помалку од материјални (секоја чест за училиштата кои имаат услови за тоа).

За еден образовен систем да биде на ниво како Европските држави, најпрво треба да вложиме во себе, мислам на остручнување на воспитно – образовниот кадар а потоа тоа да го имплементираме во воспитно – образовниот процес како што треба. Образованието на децата со ПОП не значи пишување на ИОП, тоа значи труд и индивидуална работа со тие деца.

Јас би започнала со кампања за подигање на свеста на родителите и охрабрување на родителите на децата со попреченост да го прифатат фактот дека на нивното дете му треба посебен вид на образование. Често се соочуваме со родители кои видливо нарушените ментални способности на своето дете ги знаемаруваат. Тоа ги врзува нашите можности за правилно насочување и работа со овие деца и се случува истите да се „провлекуваат“ најчесто неписмени низ погорните одделенија до завршување на основното па и средното училиште. Кога би имале поддршка од родителите и соработка со нив, верувам дека резулатот би бил одличен, секако според можностите и способностите на детето.

Потоа би дала предност на професионалното усовршување на образовниот кадар. Што повеќе обучени наставници – толку поголем резултат. Тука би ставила акцент на методолошкиот пристап кон учениците а потоа и кон индивидуализираната настава со овие деца. Откако наставниците и стручната служба би имале повеќе знаење во однос на потребите на овие деца индивидуалниот образовен план, самите часови и наставни материјали би имале поголема тежина и би вродиле плод.

Да не заборавиме дека од големо значење е и социјализираноста на овие деца со останите ученици. Неизбежни се креативните работилници преку кои на учениците ќе им се појасни поимот „посебен“, „различен“ и би се намалиле предрасудите кои тие за жал сеуште ги имаат за децата со ПОП. Средината во која децата растат, се развиваат и учат е еден од најважните фактори за тоа во каква личност ќе се развијат.

И за крај, светот би бил поубаво место за живеење кога секој од нас ќе сфати дека насмевката на сите е иста.

 

Одделенски наставник Зорица Милкова

ООУ „Тошо Велков – Пепето“ Кавадарци

Васпитање и образовање деце са посебним потребама – могућности, програми и перспективе

 

 

Вековима свеприсутне теме и методолошке недоумице оних који раде са децом, односе се на континуирану преиспитаност полазишта – од филозофског: шта је суштина образовања и васпитања,  до практичног:  како постићи да свако дете учи и ради са радошћу и интересовањем? У основи педагошко – методичких принципа свако је дете вредно и способно на свој начин. Треба га само хранити потребама и информацијама које оно може да обради. Такође, свако дете има своје љубави и склоности. Ако умемо да их уочимо и препознамо, добићемо резултате који су предиспозиција за успешно и задовољно дете у складу са његовим индивидуланим могућностима.

Дисхармонија у развоју деце као резултат развојних фактора јавља се у читавом свету, без обзира на расну, етничку или социјалну припадност. Увођењем инклузије у образовни процес учињен је први корак чија основна карактеристика је поимање развојних поремећаја код деце као процес дисфункције, измене понашања, а не као застој, стагнација развоја. Овакво полазно гледиште знатно је утицало на све наредне напредне кораке у раду са овом децом.

Тешкоће у развојним периодима манифестују се већ у раном детињству, до треће године живота, али у свом правом смислу они долазе до изражаја тек поласком детета у вртић, а нарочито у школу, када се оно покаже немоћним у односу на захтеве које школа поставља. „…Значај раног откривања, превенције, стимулације и интервенције Теорије развоја и одговори на друга темељна питања најпотребнији су у ситуацијама када се примети да дете не напредује очекиваним темпом или се испоље друга одступања. Сензорно, телесно оштећење, генетска малформација, ментална ретардација, первазивни поремећаји, озбиљно хронично обољење или стање, узрокују измене у путањи развоја…“ Иако је неопходно стимулисати развој детета од најранијег узраста, проблем није нерешив, ако се он евидентира и у раном школском узрасту. По учењу Виготског надокнађивање пропуштеног је могуће, али су исходи лимитирани. Ту пресудну улогу имају: учитељ, школски педагог, школски психолог, дефоктолог и логопед. Не треба никако занемарити и потценити улогу родитеља, чији су приступ и сарадња од кључног значаја у смислу прихватања евидентиране ситуације, котерапијског рада и сарадње у било ком другом смислу.

Наставници основних школа веома често срећу ученике који из различитих разлога нису способни да без специјалне помоћи савладају читање, писање и математичке операције. Та посебна помоћ им се може пружити само у случајевима када се одговарајућим испитивањем установи врста тешкоће и област у којима се она манифестује (читање – дислексија, писање – дисграфија, математичке операције – дискалкулија, изговор – дислалија). Због тога је неопходна адекватна процена ученикових могућности.

Посебан проблем садржан је у чињеници да деца која имају додатну потребу за подршком нису хомоген скуп. Поред индивидуалних разлика, својствених људским бићима, могуће је, са становишта поступака усмерених на пружање помоћи овој деци, разликовати три основне групе: децу са тешкоћама у интелектуалном развоју; децу са неким соматским оштећењем без тешкоћа у интелектуалном развоју и децу чији је развој битно отежан због тешких социјалних прилика у којима живе. Отежавајућа околност за налажење одговарајуће подршке садржана је и у чињеници да знатан број деце има комбиноване сметње у развоју. Код деце са тешкоћама у интелектуалном развоју често се срећу и тешкоће у говору, сензорна и моторна оштећења. На психолошком плану код све три групе деце налазимо по правилу следеће последице које додатно отежавају успешан развој и коришћење очуваних способности: недостатак мотивације за образовање и професионално оспособљавање, социјална изолација и код деце очуваних способности – губљење доживљаја смисла живота.

Задатак учитеља је да свако дете наводи да учи, али оно ће бити успешно и задовољно само ако заволи то што ради и ако је то њему прихватљиво. Кључни задатак запослених у образовно-васпитном процесу је у правилној процени дететових капацитета и проналажењу метода које су за свако дете и његове предиспозиције индивидуално приемчиве. Успешна мотивација и адекватни модели рада недвосмислено ће довести до напредовања у развоју, већим постигнућима, али и до емоционалног испуњења, које је нарочито неопходно. Пут до траженог модела који може да задовољи индивидуализиране потребе детета, може бити дуготрајан и изцрпљујући процес, те самим тим изискује време, велико стрпљење, преданост, истрајност и искуство.

Одступања од уобичајеног модела развоја и понашања у различитим степенима изражености могу се прожимати у појединим или у свим сферама функционисања личности и појединим или у свим ситуацијама. У зависности од врсте, категорије и степена сметње у развоју, након стручне специфичне процене која обухвата потребе, тешкоће и снагу појединца, приступа се изради инивидуализираног плана поступка подршке. При томе су напори усмерени на подстицај развоја очуваних функција, док се раније рад стручњака базирао на тежњама за смањење развојних тешкоћа путем корекције оштећене функције. На овај начин се елиминише могућност стигматизације (негативног социјалног обележавања) и свођења идентитета особа са тешкоћама у развоју на само оштећење. Таквом редукцијом идентитета избегнуте су озбиљне негативне последице у формирању стереотипа када је у питању социјална прихватљивост појединих категорија лица са развојним тешкоћама. Чињеница да постајемо људска бића тек у интеракцији са околином и захваљујући социјалним релацијама, упућује на сазнање да управо у срединским факторима треба тражити узроке за многа непожељна понашања или стагнацију и назадовање детета. Укључивањем у редовни образовно-васпитни систем, правилним приступом, поштовањем принципа индивидуализације и адекватном методологијом могућа је елиминација ове непожељне појаве.

Школски систем у нашој земљи и региону поклапа се са Пијажеовим развојним стадијумима. Спремност детета да похађа школу испитује се у периоду између шесте и седме године живота, када се очекује да освоји конкретно операционални ниво когнитивног функционисања, док се поједини предмети који изискују разумевање апстрактних операција изучавају касније, после 11. године.  У складу са тим, а поштујући ндивидуализацију у раду са децом која имају сметње у разоју и напредовању у редовној школи, начињен је избор образовних стандарда који су могући за усвајање. Избор активности, понуђених у опису образовних стандарда, треба заснивати на познавању конкретног ученика. Решење треба тражити у крајње индивидуализираном случају, а понуђени избор редукованих образовних стандарда треба схватити само као предлог за могућу примену у раду са децом која имају неку развојну потешкоћу. На овај начин постигнути резултати неће бити условљени страхом од неуспеха и претњом казне. Елиминација казне као начина вредновања постигнућа је један од полазишта у раду са децом уопште, а нарочито у раду са децом која имају посебне потребе. Основни ниво знања, вештина и умења пружају фундаментално образовање и оспособљавање ученика за основно функционисање. Усвајањем тих базичних нивоа из разних области обухваћена су и нека темељна знања, неопходна за сналажење у животу. У задовољавању захтева да знање буде повезано са реалним животним ситуацијама треба предност давати функционалним задацима. У процесу избора образовних стандарда увек би требало имати на уму примењивост стечених знања.

На пример когнитивни развој деце са лаком интелектуалном ометеношћу пролази кроз исте фазе као сва друга деца, само спорије. Ова деца најчешће не достижу највиши ниво формалних логичких операција. Њихово је мишљење конкретно, тако да се фокусирају на очигледне карактеристике предмета, појава или бића. Сходно томе, треба им постављати и очекивања која они могу да испуне.

Детету којем је дијагностикован хиперкинетички или хиперактивни синдром са поремећајем пажње (АДХД) треба често мењати активности и давати му конкретна упутства, краће задатке са мање захтева (до три највише), које оно може да обави у кратком временском року. Сложеније и дуже задатке треба делити на више мањих целина, а избегавати задатке у којима се тражи координација сложених покрета.

Поремећаји аутистичног спектра се могу међособно разликовати или пак представљати комбинацију више њих. Сви они имају неке заједничке карактеристике које уочавамо, као што су: поремећај социјалних интеракција, поремећај комуникације и стереотипе у понашању. На основу доброг познавања природе аутистичког поремећаја, могуће је у косултацији са дефектологом осмислити извесна упутства за образовно васпитни рад са овом популацијом. Нека од њих су: структуриран ритам дана, распоред активности, употреба визуелне подршке,  конкретна и јасна упутства, преусмеравање стереотипа (понудом других активности сличних његовим, која ће имати социјално прихватљиву форму), постављање јасних социјалних правила, награђивање, укључивање других ученика у систем подршке, пружање помоћи ученику са аутизмом да се избори са сензорним проблемима. Овој деци је неопходан висок степен индивидуализације у изради индивидуалних образовних програма, а избор образовних стандарда треба максимално ускладити и прилагдити њиховим могућностима.

Из горе наведених разлога, пре предузимања било каквих корака, уз прилагођавање условима у којима треба да се реализује, осмишљава се индивидуални план подршке (ИПП) који је саставни део програма психосоцијалне подршке. Поред тога што овај план, приликом примене, повећава вероватноћу успешног развоја детета, његова вредност се састоји и у томе што повећава мотивацију оних који се брину о детету, тиме што нису препуштени сами себи и што се стално прати (и по потреби коригује) скуп активности које план садржи. Припрема индивидуалног плана подршке захтева комплексну процену постојећег и детаљну анализу очекиваног стања. Развојни статус детета (процена физичког, интелектуалног, емоционалног и социјалног развоја детета) је основни документ на основу кога чланови тима одређују основне циљеве и садржај активности које треба да садржи ИПП. У његов састав улази и обавезни изцрпни ивештај о досадашњим активностима (медицинским и педагошким) које су предузете до израде ИПП. Услов за његову успешну реализацију је и узимање у обзир укупне породичне ситуације. Важан циљ припремних активности у изради плана је – да предвиђене мере буду остварљиве. Уколико су захтеви нереално високи или нижи од могућности оних који брину о детету, мотивација неће бити успостављена.

Индвидуални план подршке (ИПП) је индивидуални развојни документ и он поред предвиђених мера, мора да садржи и основна обележја идентитета детета, како би општи принципи израде плана били усаглашени са карактеристикама детета и културним и традицијским обележјима средине у којој породици живи. На основу свих ових елемената, а и на основу процене потреба детета од стране онога код кога дете живи,  ради се ИПП који садржи: 1. Листу потреба детета које нису задовољене или које су само делимично задовољене; 2. Листу очуваних способности активности којима је могуће подржати њихов развој; 3. Листу интересовања детета и могућности за њихово задовољавање; 4. Листу примарних и секундарних последица развојне тешкоће и план за њихово ублажавање (а када се ради о секундарним последицама и њихово отклањање); 5. За сваку од тачака у плану навести листу активности, време и носиоце извршавања; 6. Утврдити план вредновања резултата, као и план ревизије, у случају да неки елементи плана нису остварени или да су остварени раније, па је створен простор за допуну плана.

У раду на ублажавању развојних тешкоћа код деце, дечји психијатар Проф. др Светомир Бојанин ставља акценат на реедукацију психомоторике, чија је потреба најчешће присутна. Сматра је нарочито важном, поготово због све више евидентних поремећаја услед смањене физичке активности деце. Моделом прилагођених и стручно осмишљених физичких игровних вежби и увођењем покрета у психотерапији, као начину третмана у дисхармоничном развоју деце,  могуће је постићи циљ релаксације психомоторике, а тиме изазвати и оно кључно полазиште за рад са таквом децом – мотивацију.

Интеграција деце са тешкоћама у развоју у средину вршњака без развојних тешкоћа задовољава једно од основних права детета утврђених Конвенцијом УН о правима детета  (члан 23):

„…Дете са физичким или менталним сметњама треба да ужива пун и квалитетан живот у условима који обезбеђују достојанство, унапређују самопоуздање и олакшавају његово активно учешће у заједници“.

—————————————————————————————————————–

Литература:

1. Глумбић, Н., Вдовић Љ. (2017). Индивидуализација у раду са децом са сметњама у напредовању у редовној школи, Едука, Београд
2. Поповић-Деушић, С., Павловић, М., Алексић, О., Пејовић-Милованчевић, М. (2003)., Ментални поремећаји и њихов утицај на усвајања знања и вештина, Педагошко друштво Србије, Београд
3. Вичек, А., (2007)., Приручник за педагошко испитивање ученика са тешкоћама у учењу у нижим разредима основне школе, Педагошки завод Војводине, Нови Сад
4. Митић, М., (2011)., Деца са сметњама у развоју, Републички завод за социјалну заштиту, Београд
5. Бојанин, С., (2015)., Третаман покретом и саветовање, Помоћ породици, Београд

 

 

 

Снежана Алексић Станојловић

Мастер професор разредне наставе

 

Нови Сад, Србија

sanjalica.stvaralica@gmail.com

Воспитувањето и образованието на децата со посебни потреби -можности, програми                  и перспективи

 

                      Апстракт: Наставникот не го наметнува своето мислење и своето решение, тој мора да биде отворен за различни и нови можности, потребно да изнајде начин и со добра проценка на ефикасност на својот труд и работење, секогаш да биде спремен за прилагодливост на нови задачи. Прилагодувањето значи усогласеност на своите знаења со потребата на време, способноста на ученикот, можностите на училиштето и просторот на опкружување. Инклузивното образование им овозможува на децата со посебни образовни потреби да   одат во најблиските училишта исто како и другите деца, да живеат со своите семејства. Непочитувањето на ваквиот пристап може да доведе до поголеми нарушувања во развој кај децата.

Клучни зборови: рано дијагностицирање, инкузија, напредок, вреднување, обуки.

 

Раната дијагностика е прв чекор, но и полесно управување со состојбата на детето. Потоа следува правото на социјална заштита  и правото на образование како и поддршка од училишен инклузивен тим. Во училиштата се формираат училиштен инклузивен тим, кој се грижи за инклузивните политики и практики на ниво на целото училиште, инклузивен тим за ученикот кој работи по индивидуален образовен план (ИОП).

Инклузивниот тим го сочинуваат: педагог/психолог, наставници, родители, дефектолози, директор. Според новиот Правилник за оценување на деца со попреченост, детето се оценува според неговите знаењето, вештините и компетенциите според претходно дефинирани критериуми и резултати на учењето.

Мотивот за проучување на овој проблем произлезе од моето долгогодишно искуство во воспитно-образовната дејност, како и желбата за унапредување на воспитната и образовната дејност на децата со посебни потреби во основните училишта. Знаци за говорни и јазични нарушувања, нарушување на висинско произведување на звуци, дизфазија, дислалија и други, се дел од јазичните пречки што се соочуваат наставниците во образованието. Потребен е голем ангажман на инклузивниот тим на децата со потешкотии.  Начинот на следење и оценување на секој ученик посебно се приспособува врз основа  на неговите когнитивни способности, можности, ограбичувања  и начин на изразување. Но, најчесто наставниците наидуваат на таа промлематика во која наставникот е во улога на истражувач. Често пати наставниците се принудени самостојно, со сопствени финансии да приствуваат на разни конференции, симпозиуми, обуки, се со цел да дојдат до повеќе знаење и информации. Потребни се задолителните  обуки за наставници, потребни се и  обуки  за родителите кои имаат деца со посебни потреби, се со цел правилно и одговорно да пристапиме кон децата. Најчесто училиштата се соочуваат со проблем од недостаток на стручни соработници од типот: логопед, дефектолог, психолог. Потребно  и неопходно е да се направат измени во Законот за основно образование каде задолжително секое училиште би имал логопед и дефектолог, се со цел стручно и компетентно да се пријде кон децата. За децата со пречки во равојот од големо значање се и сензоените соби кои содржат разни дидактички материјали, и се од големо значање за децата со пречки во развојот и аутизам. Но, невозможно е користење на сензорна училница која е единствена во едно училиште , а е за потребите на цела општина. Во таа сензорна соба  би се изведувале вежби за гестикуларна стимулација, за вежби со говор на дечињата кои ќе се дијагностицираат во еден мултидисциплинарен пристап заедно со логопед и дефектолог од училиштето. Од сето оваа произлегува дека инклузивното образование  е еден од врвните приоритети  на Министерството за Образование и наука  на Република Северна Македонија, се со цел да се превземат  конкретни чекори. Теоретски, прилагодувањето на Наставните планови и програми за децата со посебни образовни потреби е доста едноставно во однос на педагошка евиденција, инпровизорни пристапи. Но, во практика, се усложнува овој процес. Со постепена работа се појавува потребата од стручните лица. Недостатокот  на стручни лица особено логопеди и дефектолози, недостаток на дидактички материјали, простории(сензорна соба),адекватно место за работа се едни од клучните проблематики кои се соочуваат наставниците .

 

м-р Ленче Јанева

ООУ,,Крсте Мисирков“-Гевгелија“,

mail: janeva_lence@yahoo.com

Възпитанието и образованието на деца със специални нужди – възможности, програми и перспективи

 

В България промениха Закона за образованието и обединиха всички деца, с цел децата със специални нужди да бъдат в клас под въздействието на другите деца; да могат да се приобщават; да могат да стигат нормалните деца по знание; да имат стимул към по-високи цели и да гледат нормални деца, а не само болни около себе си. Но когато учителят работи приоритетно с 26-29 деца в клас и задава на децата интерактивна работа,  няма как всеки божи ден учителят да подготвя този материал и да има време да обърне достатъчно внимание на всичко. Ресурсни учители има, но не е като например в помощното (специализираното) училище да се работи с пет деца. После вниманието на детето не може да се задържа така, че да усвоява нещата. То до известно време няколко минути внимава, но после се разсейва, или нещо друго му прави впечатление. Поради това се налага учителите да ходят по домовете им и да ги подготвят, но им идва в повече. Освен това тези преподаватели трябва да са изучили допълнителна специална педагогика, пък не всички я имат завършена.

Поради това смятам, че децата със специални нужди трябва да бъдат в самостоятелни училища, за да им се обръща повече внимание; за да могат да възприемат това, което им се преподава, защото иначе изостават от другите.

То е като сега, когато децата не ходят на училище, а са онлайн; децата сега не могат да се обучават пълноценно, защото едно е присъствието на учителя в клас, друго е дистанционното въздействие.

Така че с тези деца трябва да се занимава специализиран логопед, дефектолог, психолог и т.н. На тях трябва да се помага чрез действие, като по този начин бъдат правилно насочени към това, което умеят да правят добре, за да могат да бъдат полезни както за себе си, така и за тези около себе си.

Езикът на преподавателя трябва да бъде достъпен, за да стигне до сърцето на детето.  Няма нужда от много думи, а от точните думи. Езикът трябва да бъде такъв, че една дума да отваря няколко картини. Например: „Детенце хубаво, пиленце любаво. Къде  под мишница с таз малка книжчица.“ („Училище“ Иван Вазов). Тук имаме три изречения, съчетани в картини, които стигат до сърцето на детето.  Или „Дядо Господи, прости ме, моля ти се от душа, с ум и разум надари ме, да не мога да греша… Дай на мама, дай на тате здраве, сила и живот…“ („Молитва“ Иван Вазов). Това са думи, близки хем до децата, хем до хората, хем до езика. Тези думи ни учат на нравствени, естетически и морални качества, на смирение, и  чрез молитвата да се издигаме нагоре…

Децата нямат опита и знанията, защото още не са пораснали. Докато набират опит от възрастните, те усещат мисълта и мъдростта: „Лице, уши, врат неуморно Мирко трие, какво чудо – днеска той се мие” („Черно и бяло” от Васил Тоциновски, Македония).

Всяко дете има нужда както от майчината ласка и грижа, така и от грижата на обществото за него: „Когато майка ми ме къпе, тогава не ми трябват никакви шапки, нито шалове и ръкавици, нито палта и сака, нито панталони с или без крачол. („Когато майка ми ме къпе”, Христо Петрески, Македония).

Всички деца са от Бог и поради това с тези деца е желателно да се проявява разбиране и съчувствие, защото силата на любовта и добротата са вълшебство. Но дали всъщност е така? Съгласна съм само с това, че тези деца трябва да общуват действително с нормални деца, а не само с болни около себе си. Знаем обаче, че повечето от децата са жестоки и поради това, когато всъщност развитието при тези деца не може да се получи;  не може да им се обърне достатъчно внимание;  да им се помогне, другите деца ги обиждат, и тогава те дори понякога се чувстват излишни. Разбира се, че има и такива деца, които неволно нараняват другото дете. Това се случва и при възрастните. По отношение на отражението специалистите по един начин мислят и го разработват, но самото въздействие, самото влияние практически е другояче. И не знам защо педагозите не отчитат тези неща.

 

 

Латинка Златна

Ловеч, България

11.01.2021 г.