АВТОРИТЕ НА БАЈКИ И АВТОРСКИТЕ БАЈКИ ЗА ДЕЦА – СО АКЦЕНТ НА ФИКЦИЈАТА
Бајките се еден од главните жанрови на фолклорот. Станува збор за епски, претежно прозни дела од магичен, авантуристички или секојдневен карактер со акцент на фикцијата. Во фолклорот на народите во светот, бајките се најневеројатната креација. Нивното потекло е изгубено во темнината на примитивните времиња. Нивната приказна е тесна во ракописите. Нивниот вистински живот е во устата на луѓето, во неограничената и незауздана креативност на нараторите, која сама по себе се придржува до сопствените правила. Во исто време, националните варијации покажуваат единство: сите народи во светот се едногласни во она што се смета за вистина и лага, правда и измама, криминал и казна, херојство и кукавичлук, човечко достоинство и подлост.
Авторските приказни се различни како и нивните автори. Тие се: народни, поучни, раскази за ноќта, терапевтски, јазични, математички, магиски, секојдневни, авантуристички и други.
Приказните за народите во светот во сите нивни варијанти се непроценливо богатство на културата на човештвото. Оваа уметност се создавала низ вековите по историските патеки на народите во борбата за живот и среќа. Елеганцијата на поетските форми, јасноста на бајковитиот стил и неговата едноставност се обележани со беспрекорниот вкус на креаторите на оваа голема уметничка култура. Најпребирливите, најсофистицираните уметници во светот сведочат за нивното воодушевување од бајките. Народните приказни заедно со класичните и литературните приказни на Шарл Перо, Ханс Кристијан Андерсен, Вилхелм Хауф, А. Пушкин, Браќата Грим, Астрид Линдгрен, Алексеј Толстој, Џани Родари, Максим Горки, Хајнрих Хофман, Лајман Франк Баум итн. влегуват во ризницата на светската литература.
Не секоја фикција се претвора во бајка. Традиционално, само она што е важно за луѓето се пренесува од генерација на генерација. Раскажувачите ја изразуваат мудроста на нивните народи, нивните стремежи и соништа. Оттука и оригиналноста и уникатноста на приказните на секој народ. Но, луѓето имаат и нешто заедничко што им го прави животот сличен. Во целиот свет, обичните луѓе работат, градат домови за да се засолнат од студот, дождот и снегот. Тие се борат со оние кои посегнуваат по нивниот мир, нивната слобода. Воспитуваат деца на кои им ги пренесуваат знаењата и вештините. Тие се смеат на очигледната глупост и сонуваат за подобар живот. До денес, сè уште има многу заедничко меѓу народите, иако некои од нив живеат под жешкото сонце, а други во студениот снег и мраз, високо во планините или во ниските речни долини.
Во општествената структура на народите има и многу сличности во институциите, законите, без разлика колку е посебен нивниот заеднички начин на живот. Од сето ова има сличност на бајките во идеите, во фикциите во фикцијата.
Проучувајќи ги приказните на народите во светот, може да се каже дека тие се слични по заплетот, ликовите и испитувањата на ликовите. Разликата се должи на особеностите на другата култура, природа и обичаи. Бајките зближуваат различни народи и им помагаат подобро да се разберат.
Некои од најпознатите бугарски автори на бајки, кои оставиле огромно наследство во културната ризница на светот, се: Елин Пелин, Георги Раичев, Асен Разцветников, Николај Рајнов, Ламар, Константин Константинов, Калина Малина, Веса Паспалеева, Леда Милева, Светослав Минков, Здравко Сребров, Орлин Василев, Николај Хаитов, Емилијан Станев, Валери Петров и многу други). Тие се ненадминати раскажувачи, кои создаваат навистина магични светови. Во оваа мисла не можам да не ги спомнам Ран Босилек и неговите приказни „Непознат јунак“, „Неродена девојка“, „Жива вода“ и други, како и Ангел Каралијчев и неговите дела „Мајчина солза“, „Кралот со Магарешките уши“, „Мара Пепелашка“, „Лагите имаат кратки нозе“, „Кој што прави – си прави го прави на себе“, “Старите луѓе” и многу други. Во приказните на Каралијчев, познатите момчиња спасуваат убави девојки, храбрите петли без страв ги победуваат свирепите волци, врапчињата сонуваат шарени носии, гуштери и змии имаат безбројно богатство, разнобојни води течат во реките, а ако се капете во нив, станувате златни.
Еден од неспоредливите современи македонски автори на бајки е проф.д-р Христо Петрески. Една од неговите познати книги со бајки е “Златното јаболко и други приказни”. Ве советувам да jа прочитате. Ве уверувам дека ќе бидете пријатно импресионирани.
Голем интерес се и таканаречените лингвистички сказни. Ќе споменам само некои од најпознатите меѓу нив наслови во руската литература: „Глаголот и неговите деца“, „Патување во земјата на рускиот јазик“, „Каустичните принцези пре- и при-“ (тука, се разбира , станува збор за руските префикси -пре- и при-), „Приказната за честичката не“, „Приказната за интерпункцијата“, „Приказната за членовите на еднообразната реченица“, „Состојбата на деловите на Говорот“, „Приказната за деловите на говорот и рускиот јазик“, „За ненагласените самогласки“, „Приказна за придавките“, „Приказна за причестувањето“, „Приказна за заменките“, „Приказна за субјективното и субектот“ и многу, многу повеќе.
Математичките бајки не се помалку интересни. Во врска со нив повторно ќе се осврнам на руската литература. Најпознати од нив се: „Гордата фигура Еден“, „Двојката и петте“ (највисоката оценка во Русија е 5, а најниската – 2), „Значењето на минусот“, „За нулата“, „За ова како се расправаат броевите“, “Аргументот на фигурите“, “Пријателските броеви“, Споредувањето на броевите“, “Абакусот“, “Плусот и минусот“, “Победата на знаењето“, “Самовилата на множењето”, “Знаејќи правилата”, „Со кого се дружи бројот Три“, „Како гномите научија за пропорциите“, „Како броевите најдоа знаци и се научија да даваат примери?“ И многу, многу повеќе.
Психолозите имаат многу начини да ги лечат детските комплекси и стравови, но еден од нивните омилени облици на работа е терапијата со бајки. Со помош на терапевтските приказни децата можат разиграно да се ослободат од своите стравови, да ги надминат и да станат самоуверени и независни. Некои од најпознатите терапевтски приказни во руската литература се: „Случај во шумата“, „Малото џуџе“, „Приказна за ракун“, „Роза и камилица“, „Приказна за ежот Витја“ и многу други.
Секоја приказна е измислена приказна од возрасни, која има за цел да го научи детето да се однесува правилно во дадена ситуација. Сите поучни приказни му даваат на детето животно искуство, му овозможуваат да ја сфати и разбере световната мудрост во форма разбирлива за него.
Кратките поучни и интересни приказни придонесуваат за формирање на хармонична детска личност. Тие го поттикнуваат детето да размислува, да расудува; за развитието на неговата имагинација, неговата логика и неговата интуиција. Бајките обично ги учат децата да бидат храбри, љубезни, добри, давајќи им ја смислата на животот – да бидат искрени, да им помагаат на слабите, да ги почитуваат постарите, сами да избираат и да бидат одговорни за нив. Меѓу популарните поучни руски приказни се: „Каменот“, „Дабот под прозорецот“, „Зајакот и месечината“, „Малата принцеза“, „Самоварот“, „Златникот“, „Тажни играчки“ и многу други.
Приказните за деца пред спиење се исклучително интересни. Сите знаат за приспивните песни, за песни и бајките за сон, но малкумина знаат дека има такви за заспивање. Ова е еден од жанровите на руската народна уметност. Ако им ги кажеме овие приказни на нашите мали деца и внуци, тие брзо ќе ги смират и ќе ги заспијат. Еве ги најпознатите од нив: „Очите спијат“, „Очите спијат и образите спијат“, „Од магичните далечни земји“, „Самовила“, „Слон од соништата“, „Волшебни соништа“, „Сум бил во креветчето долго време”, „Месечината изгрева“, „Каде живеат шарените соништа“, „Ежеви“, „Приспивна за дома“, „Темна ноќ“ и многу, многу други.
Сите деца ги сакаат кратките добри приказни за спиењето – „Самовилата на виножитото“, „Самовилата на бакнежите“, „Белата мачка и самовилата месечина“, „Разговорливата самовила“, „Како шумската самовила ги чува ѕверовите“, „Шумската самовила Незаборавна“, Нимфата, цветната самовила“, „Авантурите на зимската самовила“ и многу повеќе.
Така, според мене, а веројатно и според сите вас, светот на бајките е подобриот свет. Дојдете кај него! Живејте во него! Останете во него! За да преживееме и ние и тој. И светското културно наследство. Да нè има нас. Сите.
Литература:
- Сказки. Рассказы. Стихи.
https://skazkibasni.com/avtorskie-skazki
Автор: Вања Ангелова
Велико Трново, Бугарија
22.12.2022