Едукативната вредност и естетското влијание на кратките уметнички форми
Кратките литературни форми имаат главно дидактички карактер. Тие ги кријат своите морални и естетски вредности, во синтетизирана форма ги отсликуваат моралните погледи и мудрост на авторот, а како што вели бугарскиот поет, писател, новинар и фотограф Владислав Христов, се формите на современиот човек и неговото динамично секојдневие. Тие не само што го оптимизираат времето на авторот и читателот, туку се и попрецизни и директни. Тие му даваат на секој од нив причина да размислува: „Треачите треба да ги видат овие работи. Тие даваат само некои кодови и секој читател може и има право да ги чита на свој начин“ (Башакова 2021). Преку нив мисловниот човек доаѓа до согледување на непропадливите доблести.
Приказните се полни со заплет, идеолошка основа и прашања, како и со приспивни песни, гатанки, поговорки и изреки, патер, цуцли, шалтери и рими. Во нив се вложуваат духовитост и духовен талент. Тие се исклучително фасцинантни и се омилено четиво не само за возрасните, туку и за младите љубители на книги.
Кратките уметнички форми се многу разновидни и имаат голема естетска моќ. Преку нив читателот допира до најелементарните вистини во сложениот свет на уметноста. Впечатоците од која било кратка книжевна форма оставаат трајни траги во главите и на големиот и на малиот човек и играат одлучувачка улога во формирањето на неговата јазична култура и естетски вкус.
Кратката книжевна форма и дејствијата на ликовите му овозможуваат брзо да се ориентира во категориите „добри“ и „лоши“, „добри“ и „зли“ итн. Интересот за овој тип на форми предизвикува токму нивната уметничка краткост. Јазикот во нив е лаконски, светол и емотивно обоен.
Во поетските форми, на пример, непретенциозната и малку забавна содржина, внатрешните рими и краткиот стих го збогатуваат активниот вокабулар и звучната култура на читателот. Тие се лесни за паметење и несомнено се фасцинантни. Во врска со детската перцепција за овие литературни жанрови, Нели Илиева од Универзитетот во Русе (Бугарија) го пишува следново: Излегува дека во минатото контактот со литературната, музичката, танцовата уметност бил многу поприсутен во секојдневниот живот. Но, и денешното дете го сака римуваниот говор, се стреми кон него и постојано се збогатува преку него“ (Илиева 2015: 18).
Загатките се широко распространет, забавен и сакан краток литературен жанр за сите возрасти. За да се погоди загатката, читателот мора да го препознае алегорискиот опис на предметот или феноменот во него, а за тоа треба да има и фигуративно и логично размислување. Сите гатанки опфаќаат богата разновидност на предмети и појави: „Образованието за естетското влијание на гатанките е одлично, бидејќи размислувањето е насочено кон споредување и анализа на досега познатите концепти. Се разјаснуваат впечатоците, се коригираат предрасудите и тоа ја развива способноста за анализа и заклучоци. Загатките не се само за забава. Нивното педагошко влијание е посеопфатно. Преку нив може да се разбуди љубовта кон народното творештво, кон мајчиниот јазик, кон стремежот да се најде точниот и убав збор. На овој начин, детето наоѓа пристап до народната мудрост и учи поетски да го согледува светот околу него“ (Илиева 2015: 18).
Со помош на кратките фолклорни и литературни жанрови се активира и развива имагинацијата, а заедно со неа се заокружува размислувањето и говорот на младите и старите читатели. Со својата оригиналност, тематика, јазик и идеолошка ориентација, овие форми заземаат посебно место во образованието на младата генерација. Меѓу нив има поговорки и изреки. Нивната образовна вредност ја ценат голем број класици на педагогијата. Во нив пороците и навиките се исмеваат со остра или суптилна иронија, а доблестите се воспеваат.
Една од кратките книжевни форми, на која исто така сакам да се осврнам и која денес е доста вообичаена не само во бугарската туку и во светската литература е поетскиот жанр хаику. „Хаику” во превод од јапонски значи „игра на стих“ и во него се отсликува источната филозофија, филозофијата на светот, и наоѓа свое прибежиште, мешајќи се со нашето континентално европско, па и балканско размислување.
Таканаречените кратки песни, кои исто така припаѓаат на кратките литературни форми, се многу блиски до хаику-поезијата. Тие се начин на согледување на светот и авторите кои ги создаваат имаат способност да ги набљудуваат малите детали во природата што ги опкружува, како и ситуациите во човековото секојдневие и да ја откријат промислата на животот скриена длабоко во нив. Многу современи бугарски и странски поети создаваат прекрасни раскази и хаику. Меѓу нив се: Петар Чухов, Владислав Христов, Латинка Златна, Божко Ангелов (Бугарија), Христо Петрески (Македонија), Валерио Орлиќ (Хрватска), Дијана Ухерек Стевановиќ (Србија), Златан Демировиќ (Босна и Херцеговина) и други.
За оваа кратка литературна форма, како и за сите други кратки прозни и поетски форми, би можела многу да кажам и напишам, но повторно ќе завршам со зборовите на Владислав Христов: „Заедницата на хаику расте во светот. Тоа е заедница во која има разбирање и хармонија, за разлика од другите книжевни кругови. Не може да има конкуренција во литературата и уметноста. Секој уметник има свој начин. Литературата треба да не научи да се загледуваме во себе, а не да размислуваме како да го сопнуваме другиот. Секој читател има и свој начин и своја перцепција за светот, а текстот или го допира или не го допира“ (Башакова 2021).
Литература:
- Башакова, Дора: 2021 // Кратки книжевни форми и модерност. Интервју со Владислав Христов.// Радио Пловдив, 2021 година.
- Илиева, Нели: 2015 // Морални и естетски вредности во кратките литературни жанрови.// Научни трудови на Универзитетот во Русе. 2015 година, том 54, серија 11, стр. 18.
проф.д-р Вања Ангелова
Велико Трново, Република Бугарија