АВТОРИТЕ НА БАЈКИ И АВТОРСКИТЕ БАЈКИ ЗА ДЕЦА – СО АКЦЕНТ НА ФИКЦИЈАТА

 

Бајките се еден од главните жанрови на фолклорот. Станува збор за епски, претежно прозни дела од магичен, авантуристички или секојдневен карактер со акцент на фикцијата. Во фолклорот на народите во светот, бајките се најневеројатната креација. Нивното потекло е изгубено во темнината на примитивните времиња.  Нивната приказна е тесна во ракописите. Нивниот вистински живот е во устата на луѓето, во неограничената и незауздана креативност на нараторите, која сама по себе се придржува до сопствените правила. Во исто време, националните варијации покажуваат единство: сите народи во светот се едногласни во она што се смета за вистина и лага, правда и измама, криминал и казна, херојство и кукавичлук, човечко достоинство и подлост.

Авторските приказни се различни како и нивните автори. Тие се: народни, поучни, раскази за ноќта, терапевтски, јазични, математички, магиски, секојдневни, авантуристички и други.

Приказните за народите во светот во сите нивни варијанти се непроценливо богатство на културата на човештвото. Оваа уметност се создавала низ вековите по историските патеки на народите во борбата за живот и среќа. Елеганцијата на поетските форми, јасноста на  бајковитиот стил и неговата едноставност се обележани со беспрекорниот вкус на креаторите на оваа голема уметничка култура. Најпребирливите, најсофистицираните уметници во светот сведочат за нивното воодушевување од бајките. Народните приказни заедно со класичните и литературните приказни на Шарл Перо, Ханс Кристијан Андерсен, Вилхелм Хауф, А. Пушкин, Браќата Грим, Астрид Линдгрен, Алексеј Толстој, Џани Родари, Максим Горки, Хајнрих Хофман, Лајман Франк Баум итн. влегуват во ризницата на светската литература.

Не секоја фикција се претвора во бајка. Традиционално, само она што е важно за луѓето се пренесува од генерација на генерација. Раскажувачите ја изразуваат мудроста на нивните народи, нивните стремежи и соништа. Оттука и оригиналноста и уникатноста на приказните на секој народ. Но, луѓето имаат и нешто заедничко што им го прави животот сличен. Во целиот свет, обичните луѓе работат, градат домови за да се засолнат од студот, дождот и снегот. Тие се борат со оние кои посегнуваат по нивниот мир, нивната слобода. Воспитуваат деца на кои им ги пренесуваат знаењата и вештините. Тие се смеат на очигледната глупост и сонуваат за подобар живот. До денес, сè уште има многу заедничко меѓу народите, иако некои од нив живеат под жешкото сонце, а други во студениот снег и мраз, високо во планините или во ниските речни долини.

Во општествената структура на народите има и многу сличности во институциите, законите, без разлика колку е посебен нивниот заеднички начин на живот. Од сето ова има сличност на бајките во идеите, во фикциите во фикцијата.

Проучувајќи ги приказните на народите во светот, може да се каже дека тие се слични по заплетот, ликовите и испитувањата на ликовите. Разликата се должи на особеностите на другата култура, природа и обичаи. Бајките зближуваат различни народи и им помагаат подобро да се разберат.

Некои од најпознатите бугарски автори на бајки, кои оставиле огромно наследство во културната ризница на светот, се: Елин Пелин, Георги Раичев, Асен Разцветников, Николај Рајнов, Ламар, Константин Константинов, Калина Малина, Веса Паспалеева, Леда Милева, Светослав Минков, Здравко Сребров, Орлин Василев, Николај Хаитов, Емилијан Станев, Валери Петров и многу други). Тие се ненадминати раскажувачи, кои создаваат навистина магични светови. Во оваа мисла не можам да не ги спомнам Ран Босилек и неговите приказни „Непознат јунак“, „Неродена девојка“, „Жива вода“ и други, како и Ангел Каралијчев и неговите дела „Мајчина солза“, „Кралот со Магарешките уши“, „Мара Пепелашка“, „Лагите имаат кратки нозе“, „Кој што прави – си прави го прави на себе“, “Старите луѓе” и многу други. Во приказните на Каралијчев, познатите момчиња спасуваат убави девојки, храбрите петли без страв ги победуваат свирепите волци, врапчињата сонуваат шарени носии, гуштери и змии имаат безбројно богатство, разнобојни води течат во реките, а ако се капете во нив, станувате златни.

Еден од неспоредливите современи македонски автори на бајки е проф.д-р Христо Петрески. Една од неговите познати книги со бајки е “Златното јаболко и други приказни”. Ве советувам да  jа прочитате. Ве уверувам дека ќе бидете пријатно импресионирани.

Голем интерес се и таканаречените лингвистички сказни. Ќе споменам само некои од најпознатите меѓу нив наслови во руската литература: „Глаголот и неговите деца“, „Патување во земјата на рускиот јазик“, „Каустичните принцези пре- и при-“ (тука, се разбира , станува збор за руските префикси -пре- и при-), „Приказната за честичката не“, „Приказната за интерпункцијата“, „Приказната за членовите на еднообразната реченица“, „Состојбата на деловите на Говорот“, „Приказната за деловите на говорот и рускиот јазик“, „За ненагласените самогласки“, „Приказна за придавките“, „Приказна за причестувањето“, „Приказна за заменките“, „Приказна за субјективното и субектот“ и многу, многу повеќе.

Математичките бајки не се помалку интересни. Во врска со нив повторно ќе се осврнам на руската литература. Најпознати од нив се: „Гордата фигура Еден“, „Двојката и петте“ (највисоката оценка во Русија е 5, а најниската – 2), „Значењето на минусот“, „За нулата“, „За ова како се расправаат броевите“, “Аргументот на фигурите“, “Пријателските броеви“, Споредувањето на броевите“, “Абакусот“, “Плусот и минусот“, “Победата на знаењето“, “Самовилата на множењето”, “Знаејќи правилата”, „Со кого се дружи бројот Три“, „Како гномите научија за пропорциите“, „Како броевите најдоа знаци и се научија да даваат примери?“ И многу, многу повеќе.

Психолозите имаат многу начини да ги лечат детските комплекси и стравови, но еден од нивните омилени облици на работа е терапијата со бајки. Со помош на терапевтските приказни децата можат разиграно да се ослободат од своите стравови, да ги надминат и да станат самоуверени и независни. Некои од најпознатите терапевтски приказни во руската литература се: „Случај во шумата“, „Малото џуџе“, „Приказна за ракун“, „Роза и камилица“, „Приказна за ежот Витја“ и многу други.

Секоја приказна е измислена приказна од возрасни, која има за цел да го научи детето да се однесува правилно во дадена ситуација. Сите поучни приказни му даваат на детето животно искуство, му овозможуваат да ја сфати и разбере световната мудрост во форма разбирлива за него.

Кратките поучни и интересни приказни придонесуваат за формирање на хармонична детска личност. Тие го поттикнуваат детето да размислува, да расудува; за развитието на неговата имагинација, неговата логика и неговата интуиција. Бајките обично ги учат децата да бидат храбри, љубезни, добри, давајќи им ја смислата на животот – да бидат искрени, да им помагаат на слабите, да ги почитуваат постарите, сами да избираат и да бидат одговорни за нив. Меѓу популарните поучни руски приказни се: „Каменот“, „Дабот под прозорецот“, „Зајакот и месечината“, „Малата принцеза“, „Самоварот“, „Златникот“, „Тажни играчки“ и многу други.

Приказните за деца пред спиење се исклучително интересни. Сите знаат за приспивните песни, за песни и бајките за сон, но малкумина знаат дека има такви за заспивање. Ова е еден од жанровите на руската народна уметност. Ако им ги кажеме овие приказни на нашите мали деца и внуци, тие брзо ќе ги смират и ќе ги заспијат. Еве ги најпознатите од нив: „Очите спијат“, „Очите спијат и образите спијат“, „Од магичните далечни земји“, „Самовила“, „Слон од соништата“, „Волшебни соништа“, „Сум бил во креветчето долго време”, „Месечината изгрева“, „Каде живеат шарените соништа“, „Ежеви“, „Приспивна за дома“, „Темна ноќ“ и многу, многу други.

Сите деца ги сакаат кратките добри приказни за спиењето – „Самовилата на виножитото“, „Самовилата на бакнежите“, „Белата мачка и самовилата месечина“, „Разговорливата самовила“, „Како шумската самовила ги чува ѕверовите“, „Шумската самовила Незаборавна“, Нимфата, цветната самовила“, „Авантурите на зимската самовила“ и многу повеќе.

Така, според мене, а веројатно и според сите вас, светот на бајките е подобриот свет. Дојдете кај него! Живејте во него! Останете во него! За да преживееме и ние и тој. И светското културно наследство. Да нè има нас. Сите.

 

Литература:

 

1. Сказки. Рассказы. Стихи.

https://skazkibasni.com/avtorskie-skazki

 

 

Автор: Вања Ангелова

Велико Трново, Бугарија

 

22.12.2022

 

KOLIKO SU BAJKE VAŽNE?

 

Koliko su bajke važne? Toliko, da iako ih slučajno ne bi bilo, bi morali da ih izmislimo. One su te koje detetu dok se raste i razvija omogućavaju da shvata razumevanje svega oko sebe i u sebi. One mu pomažu da razume i svoja znanja i osećanja, da razlikuje svoja osećanja, kako dobra tako i loša, i da ih polako dodaje na svoja prava mesta. I ko drugi to može da ponudi detetu na sigurniji način od bajke, koja ga uvek dovede do sigurnog i lepog kraja. I uprkos obilju neprirodnog i fantastičnog u sebi su baš bajke tako sazdane od života i tako stvarne jer ne beže od zla – u bajkama ga i te kako ima. Čak je ponekad i posebno istaknuto, ali ono tu nema nikakvih mogućnosti- uvek gubi- uvek ga pobeđuje dobro.

 

Bajke su lepe jer nam nude toliko slobode – naš ideal i to na toliko različitih načina. Lepo nam je dok ih slušamo iako su oslobođene nekih mnogo važnih stvari: često su im nebitna lična imena glavnih junaka, vreme prolazi na zabavni način, čak po nekoliko vekova u trenu, a tek prostor, možda je samo ponuđen kao kulisa nekom važnom događanju i ništa više. Iako je to bilo »nekada davno« i »iza sedam gora« nam bajka daje sigurnu definiciju događaja u prostoru-vremenu da možemo da se posvetimo onom bitnom: šta nam neko ili neki ljudi žele da ispričaju, a toliko je važno da će nas ta ljudska istina, često o nama samima, pratiti do kraja života.

 

Zbog svega što su bajke nama doprinele od kada postoje, a postoje valjda koliko i čovek, ne mogu ni da zamislim detinjstvo bez bajki, a kako bi onda uopšte mogao da zamislim čoveka bez detinjstva.

 

Evo mišljenja mog kolege po struci Ajnštajna, koji je za sebe tvrdio, da nema »talenata, osim radoznalosti« i njegov savet: »Ako želite da vaša deca budu pametna, čitajte im bajke. Ako želite da budu još pametnija, čitajte im još bajki.»

 

Toliko su bajke važne.

 

 

Dragan Mitić,

teoretični nuklearni fizičar, pisac, Koper, Slovenija

АВТОРСКИТЕ ПРИКАЗКИ ВЪВ ВЪЗПИТАНИЕТО И ОБРАЗОВАНИЕТО – ВЪЗМОЖНОСТИ, ПРОГРАМИ И ПЕРСПЕКТИВИ                                          

 

 

Приказките са възникнали в онова далечно време, когато не е имало нито телевизор, нито интернет и е трябвало по някакъв начин да занимават децата. Те са много интересни и се оценяват като едни от най-вълнуващите произведения на словесното народно творчество.

Според съдържанието – приказките са битови, вълшебни (фантастични)

и за животни, а според начина на създаване – те са народни, (измислени от народа и нямат автор), авторски и авторизирани.

Авторските приказки са съобразени с времето, в което живеем и касаят това време. Те са плод на авторско въображение, като авторът на приказката слага своя почерк.

При авторизираната приказка авторът преработва и преразказва народната приказка, тъй като тя позволява импровизация.

Чрез авторските приказки, първо, се развиват техниката на четене и устната реч – умението на децата да разказват, да преразказват текста, а така също се развива и мисловната дейност, защото чрез многократно четене то може да открие основната идея и да извади поуката от тях. Второ, децата се запознават с бита на народа, на времето, в което е разказвана приказката, запознават се така също с нравите, с обичаите, с дрехите, с времето, в което е създадена тази приказка. Освен това в приказките има много думи, някои, които са архаични и просто са излезли от употреба, има и диалектизми в конкретната област в страната и подобни такива думи, които са типични за тези райони, но всяка дума, която е в приказката, обогатява речника на децата. Има приказки, които са много близки до децата и могат да се драматизират, като по този начин пък у тях се развива не само устната реч, но и умението да общуват с другите, да покажат това, което са научили, да преразкажат приказката и да изкажат със свои думи основната идея, която авторът е вплел в приказката. Понякога децата интерпретират приказките и така те правят своя приказка. Децата по-лесно възприемат тези приказки, които са сбити и лаконични, и в които няма много герои, а така също, в които не се отдалечава човекът много от характерните белези и качества на дадения герой, най-вече в диалогическата форма, защото чрез нея детето фактически поема (попива) примера, начина на отговора, на държанието и на поведението на любимите образи.

В българските училища се изучават приказки на автори от различни народи, като например Ханс Кристиян Андерсен, Братя Грим, Шарл Перо, Ерих Кестнер, Джани Родари, Джеймс Крюс и други, а от българските автори се изучават Ран Босилек, Ангел Каралийчев, Николай Райнов, Емилиян Станев, Валери Петров, Леда Милева и други.

Има приказки, които възпитават децата към добро – да общуват, да не лъжат, да превъзмогват трудностите, към взаимопомощ, другарство, толерантност, справедливост, мъдрост, трудолюбие, остроумие, отговорност и др. Но има и такива приказки, които критикуват и осмиват човешките пороци – като сребролюбие, лъжа, скъперничество, двуличие, безсърдечие, а така също, които осмиват човешки качества, чрез герои животни – вълкът винаги е глупав, а лисицата е хитра и лукава.

Определено в приказките, включени в читанките на учениците, интерпретацията е от различни гледни точки, но в тях повече се говори за нравственост, за човешки качества, за добродетели и се изучават с поучителна цел.

В приказката „Златното момиче” от Ангел Каралийчев се поставят на изпитание нравствените качества на двете момичета. Когато едното момиче, в приказката, се отнася добре с бабата знахарка и се грижи с любов за нейните животинки, тя му се отплаща добре, като го потапя в жълтата вода, откъдето вади ковчеже с жълтици, докато другото момиче, което е било мързеливо и се отнася лошо с животинките ù, бабата знахарка го потапя в черната вода, откъдето вади ковчеже със змии и гущери. Чрез поведението на двете момичета, децата се срещат с доброто и с лошото, съпоставят едното с другото и за сметка на това разбират, че добротата застава срещу лошотията, егоизма и безсърдечието и, че доброто се награждава и побеждава, а лошото се наказва.

Поуката на приказката „Грозното патенце” от Ханс Андерсен е, че трябва да вникваме в Душата на хората, а не да гледаме в перата, в дрехите и  в лъскавото, които веднага грабват очите. Защото Душата на човека е по-важна от лъскавото, тъй като Тя, Душата, е постоянна, а перата, дрехите и лъскавото са преходни. Чрез постъпката в приказката, децата вникват в сърчицето на това грозно патенце, разбират колко е страдало и как дори, когато става великолепен, красив, бял лебед, не може да се зарадва, защото униженията и подигравките, спрямо него, са били толкова много. Децата трябва да се научат във всяка постъпка да могат да четат Душата на човека. Дори само с мимика, с жест, ако другарчето им, примерно, няма химикал или е притеснено, че няма пари за закуска, без да го обиждат, да умеят да се отзоват и да му помогнат.

А поуката от приказката „Най-хубавото” от Ран Босилек е в думите на мъдреца, който, след като отваря заключената врата на стаята на вече порасналата си дъщеря, на която е казвал, че в нея има най-хубавото и тя останала много разочарована, че в стаята е намерила само хурка, вретено и книга. Той ú обяснява, че хурката и вретеното са израз на труда, а книгата на учението. От тях няма нищо по-хубаво на тоя свят. Всичко добро е постигнато с труд и знание.

Като перспектива, като развитие, още в начален курс, идеята е децата да бъдат ограмотени, да четат, да пишат, да осъществяват анализ върху едно учебно съдържание и да могат да разсъждават. Към всяко едно произведение да търсят някаква поука и народна мъдрост. Затова се набляга на четене с разбиране, което помага за развитие на мисловния процес у децата. Учителят  им чете приказка или текст, върху който те да разсъждават. Най-важното е приказката да бъде прочетена емоционално, правилно и с жестове – да им бъде предадена по правилния начин, за да я разберат и мотивират, да имат желание да слушат. Задават им се въпроси и те трябва да отговорят, съсредоточавайки се върху приказката, като само от нейното съдържание черпят информация. Значи, първо анализират приказката в областта на въпросите, които са им предложени, след което те създават собствена приказка – при създаването на собствена приказка, винаги накрая има заключение. Учителят приема всичките отговори на децата, като се стреми за поука от приказката да им извлече едно изречение и те го запомнят, защото и те са дали нещо от себе си и това ги кара да се чувстват нужни и полезни.

Авторската приказка е предназначена предимно за деца и определено въздейства върху тяхното възпитание. Повечето деца предпочитат да гледат приказките на филмче, да ги слушат на компютъра или да ги гледат на телевизора, вместо някой да им ги чете. Но дали съвременните приказки дават достатъчно, дали имат възпитателна цел? В България има съвременни автори на приказки и приказки в стихотворна форма, като например Катя Воденичарова, Кирил Назъров, Николай Милчев, Мая Дългъчева, Борислав Ганчев (Борко Бърборко) и др., които с богат и колоритен език пресъздават героите и дават възможност на децата да обогатят своя речник.

През 2018 година направих превод на книгата „Царка Вятърка” от Любинка Донева, Р.С. Македония, която е както за деца, така и за възрастни. От нея всеки читател може да получи основни познания и култура, да оформя своя интелект и да повиши коефициента си на интелигентност. Но има и такива автори, които използват в приказките си съвременни герои – те са филмирани и са с много крясъци и агресия, с доста стряскащи ситуации, с убийства и пъклени планове, като например „Къщата на Шумникови” (американски анимационен ситкон, създаден от Крис Севино), „Таласъми ООД” (американски компютърно-анимиран филм), „Фреди и неговите приятели” (онлайн игра) и др. То няма никакви перспективи в тях, защото светът се е обърнал на агресия и тази агресия рикошира и върху тези, които ги създават. За да вземат пари, те правят приказки и филми на ужасите, което говори, че у децата не изграждат чувството за добродетел, че не е осъществено целта на миналото, да възпитават. Въпреки че до седем години е възпитателния процес у децата, въпреки че и психологията, и педагогиката не разрешават на деца, които още не са усвоили своите навици, да им се подава такава информация, поради голямата си заетост, или безотговорност, някои родители им дават телефоните още, когато са на 4-5 годишна възраст и не следят какво гледат. А децата се учат от всичко – учат се от поведението в играта, от поведението на учителя, от поведението в къщи, от поведението на улицата, от детските филми, които гледат и други. Те попадат на тези филмчета с агресия и убийства, приемат техните поведения за нормални и ги носят в училище. Децата желаят общуване с родителите си, защото имат нужда от техните любов, обич и внимание, но на младите им се иска те да си се занимават сами в живота, като по този начин няма взаимоотношение между тях. А без ред, дисциплина, възпитание и организация в живота, няма как у децата да се изградят нравствените ценности.

Смятам че на децата трябва да се четат приказки, както и те самите трябва да четат, защото така развиват говорни умения, учат се да слушат, и да изказват своето мнение и обогатяват своя речник. Аз съм стигнала до такъв извод, че децата не могат да се изразяват правилно, точно, поради липса на четене. Едно е да се гледа филмче, друго е да се прочете книга. Колкото и поуки да носи това филмче, то не може да замести книгата. С нея децата имат пряк контакт – когато пипне корицата на книгата, когато проследява с пръстче редовете при четене на приказката, то вниква в нея. Липсата на четене при децата води до сериозни проблеми. Ето защо е желателно да изградим у тях този навик – да слушат и да четат приказки и то да бъде по най-красив начин, защото „Ако искате децата ви да бъдат интелигентни – както е казал Айнщайн – четете им приказки. Ако искате да бъдат по-интелигентни, четете им повече приказки.” Приказките са Светлина, блян, мечтание, магия, аромат, вкус и целебна храна за детската Душа.

 

 

Латинка Златна

Ловеч, България

22.12.2021 г.

 

 

 

 

Draga Alisa,

Evo samo da ti se javim sa nekoliko reči. Ja sam dobro, a nadam se i ti. Sinoć sam bio kod Malog princa, zvao me na proslavu. Bilo je puno lepih iznenađenja. Tri praseta su donela neke čudne harmonike, Crvenkapa je svirala na flauti, a Doroti i čarobnjak iz Oza su izvodili performanse. Pinokio se zaljubio u Pepeljugu, ali ona je, sirota, morala da žuri da se vrati u onaj njen dvorac. Posle je Snežana rekla patuljcima da iznesu tortu, koju su svečano sekli Zver i njegova lepotica, pa su svakome dali po komad. Bilo je krajnje uzbudljivo. Nedostajala si svima. Puno te pozdravljam i žurim da se vidim sa Zvončicom.

Pozdravi sve u zemlji čuda, jedva čekam da čujem novosti.

Tvoj Petar Pan

 

Viktor Radun

O NEKIM ODLIKAMA JEZIKA SAVREMENIH AUTORSKIH BAJKI

I NJIHOVOJ RECEPCIJI KOD MLAĐIH ČITALACA

 

Autorska bajka tematski obuhvata šire područje od narodne bajke i zalazi u neke druge književne žanrove (lirske, fantastične, avanturističke priče itd.), ali, opet, nekom vezom ostane vezana za svoj arhetipski model. Osnovna razlika je, podrazumeva se, poznatost autora, pojedinca, i to što ona je obavezno zapisana. Važna sličnost sa narodnom, usmenom, bajkom je i sinkretička, ali ne i dominantna, veza sa predanjem koje je najčešće tipično za određeni nacionalni, etnolopki ili religijski okvir (što može ponekad da se prepozna u prisustvu nekog motiva ili lika, ne celog predanja, naravno). Ipak, između autorske i narodne bajke mogu se uočiti mnoge stilske, strukturne i, naravno, jezičke razlike.

Autorska bajka je samim tim uslovljena individualnim afinitetima, ukusom pa obrazovanjem  stvaraoca. Pri tome njena uloga da pre svega zabavi čitaoca, a zatim da ostvari i didaktičke i etičke funkcije. Takođe začudnost, koju izaziva sadržina bajke, skoro uvek je prisutna.

Jezik i stil njihov svakako je određen i činjenicom da one hronološki pripadaju savremenoj književnosti, pa je prirodno da očekujemo i jezičko-stilske razlike u odnosu na bajke naše usmene tradicije. Samo postojanje autora-pojedinca obavezno mora da delu da individualnost. Ta subjektivnost sa sobom nosi posebnost svih jezičkih nivoa kao i slojeva književnoumetničkog dela.

Jezik je savremen, ili makar osavremenjen, pa samim tim deci razumljiviji od narodnih bajki.

 

Ovom prilikom pozabavićemo samo jednim nivoom jezičkih obeležja autorskih bajki, određenim izborom leksema i nekim njihovim oblicima i semantičkim nivoima.

Otkriti značenje lekseme znači razotkriti složeni odnos u koji stupaju leksema i određeni pojam u spoljašnjem svetu, materijalnom ili apstraktnom, pri čemu se jezička funkcija proširuje na kognitivnu, bez koje bi komunikativna bila nemoguća. To je složeni proces koji zahteva određenu mentalnu zrelost govornika, tako da je prirodno da govornici mlađeg uzrasta imaju poteškoće u razumevanju određenih leksema. Stoga autori bajki koje su namenjene mlađim uzrastima moraju voditi računa ne samo o sintaksičkom sloju teksta, već i da izbor leksema i njihov oblik bude primeren publici kojoj je tekst namenjen.

Osvrnućemo se samo na neke jezičke odlike koje se mogu uočiti kao dominantne kod većine autora bajki. Naravno da se radi tek o jednom delu moguće jezičke analize.

Na ovom mestu ću dati analizu dela leksičkih karakteristika bajke „Začarano drvo“ (autorke Tatjane Milanović).

 

• Deminutivi jesu reči umanjenog značenja koji se mogu upotrebiti sa različtom semantičkom funkcijom, od one najosnovnije, da označe nešto što je manje veličine od uobičajene, zatim, sa izrazitom stilsko vrednošću, kao hipokoristik, reč subjektivne ocene, ali može se upotrebiti i ironično. Emocionalna obojenost ovih leksema je najuočljivija semantička funkcija takvih leksema. Takve su u ovoj bajci: listić, kofica, sestrica, ručice, leptirić (neke se ponavljaju više puta). Ovakav izbor deminutiva jasno naglašava emocionalnu povezanost i ljubav između brata i sestre, junaka naše bajke i oduševljenost lepotom malog drveta.

Umesto deminutiva, isto značenje se može postići imeničkom sintagmom u kojoj će se koristiti atributi koji imaju značenje umanjenog, kao što su mali, sitan, nevelik i sl. (malog drveta). U ovoj bajci upotrebljena je i imenička sintagma sa sličnim, ali eufemističnim značenjem – nedovoljno velika.

Manje je uobičajeno, ali prisutno, da se takvi pridevi kombinuju sa deminutivom što bi u velikom broju slučajeva u govornom jeziku mogla biti stilska greška, ali i stilsko sredstvo u umetničkom tekstu, pleonazam. Mogući primer, a slične nalazimo kod mnogih autora, bio bi: malo stabaoce, sitan listić ili sl.

 

• U bajkama se često nalaze neki glagoli subjektivne ocene, po značenju učestali glagoli nesvršenog vida ili trenutno svršeni, i njima se naglašava subjektivni stav autora prema vršiocu radnje, koji su u bajkama često već i sami označeni rečima subjektivne ocene. Na taj način označena radnja glagola jeste vršena ili izvršena, ali tako da je dominantan naš stav o načinu na koji se vrši: jedva čujno, tek primetno, samo na trenutak, nežno i sl.   Lišće  je tiho zašuštalo, stablo se meškolji ili promeškolji, su primeri koje nalazimo u bajci „Začarno drvo“.

 

• Komparativi prideva i priloga i poređenja – u konstrukcijama sa komparacijama uzima se leksema koja u svesti malog čitaoca označava nešto izuzetno. Ukoliko bismo želeli malom čitaocu ili slušaocu da dočaramo neku osobinu, ili da je naglasimo, koristićemo poređenja, bilo da su poređenja po jednakosti ili nejednakosti, u kojima bi značenje pojma sa kojim se poredi morao biti nešto deci poznato, pa i blisko. Tako bismo za nešto što je vredno ili važno mogli upotrebiti sledeća poređenja: vrednija od zlata, slađa od najslađeg džema od šumskih jagoda, lepša od najlepših leptirovih krila. Poređenje po jednakosti se ovde vrši u odnosu na najveći stepen osobine iskazane pridevom, u odnosu na superlativ.

Sa druge strane izbegli bismo stereotipne opise koje najčešće izražavamo imeničkim sintagmama sa pridevima u osnovnom obliku, pa bi nabrajanje pridevskih sintagmi sa komparativom kao glavnim članom i nekom poredbenom odredbom,  dopunom ili kongruentnim atrubutom u široj imeničkoj sintagmi i sličnim konstrukcijama razbile „monotoniju“ uobičajenih opisa. (Npr. Bilo u jednoj šumi jedno drvo, sasvim obično, kao i mnoga druga oko njega. Ni po čemu se nije izdvajalo od drugih, osim što je bilo malo niže, malo mlađe, malo lepše i malo zelenije od ostalih oko njega.)

 

Zaključci:

 

Šta se postiže ovakvim odabirom leksema, njihovih oblika ili leksičkih sklopova i kakva je očekivana recepcija kod čitalaca/slušalaca mlađeg uzrasta?

1. Leksika autorskih bajki pripada savremenom srpskom jeziku tako je deci bliža, jednostavna za razumevanje od narodnih bajki.
2. Izdvojeni leksički nivoi prvenstveno pokazuju stilsko obeležje autorskih bajki.
3. Jezik autorskih bajki je za decu, čitaoce ili slušaoce savremenog doba, prirodniji, pitkiji. Samim tim što je kod većine autora postojala namera da stvore delo za malog čitaoca, teme, sadržina i način na koji su obrađeni najčešće su prilagođeni toj nameri na svim jezičkim nivoima: rečenice su kratke i jednostavne, izbor reči i njigovih oblika, jezičke konstrukcije ostaju u okviru receptivnih mogućnosti dece.

 

Tatjana Milanović

ИЗ МРАЧНИХ ШУМА И ПЕЋИНА – У КОСМИЧКА ПРОСТРАНСТВА

 

Бајке пишемо с претпоставком да ће их читати дјеца, али су одрасли такође њихови вјерни читаоци. У њиховом прихватању разлика је само у томе што читаоци у зрелијим годинама препознају у бајкама фантастику, дакле, нешто што из немогућег прелазе у могуће, а млади читалац, у чијем поимању свијета нема немогућег, тражи – истину! Пуну истину чак и у описивању најфантастичнијих сцена. Наравно, овдје мислим на умјетничку истину, чија је основна подлога увјерљивост у осликавању збивања, ситуација, амбијента и ликова.

Зато, писац не треба да се плаши да дијете неће повјеровати, на примјер, у могућност да човјек или неки човјеколики јунак има десет руку и у свакој друго оружје, ако им то саопштава увјерљивим приповиједањем; прије ће сумњу у то исказати читалац у годинама, највише зато што је зашао у животно доба у коме постепено пресушују извори маште.

Дакле, ко хоће да пише бајке мора и сам ући у бајку, мора макар једним дамаром проживјети бар који тренутак у сваком јунаку и – сам себе увјерити да је све то о чему пише – најистинитија истина.

Има још нешто о чему савремени бајкописац мора водити рачуна, а то је сензибилитет дјетета 21. вијека.

Данашњем дјетету загонетне пећине у мрачним прашумама и језиви замкови на високим литицама, у којима громови са олујног неба налазе уточиште, нису исто што су представљали њиховим дједовима и прадједовима када су били дјеца. Зато, учинимо младом читаоцу услугу и осавремењену фабулу преселимо из трошних колиба, мракача и гладног сиромаштва – у широка космичка пространства.

Зна дијете овог вијека да је космос бесконачан и да у њему има, колико мрачних, толико и, рецимо, ружичастих сазвјежђа, и да се у њима могу наћи ванземаљски јунаци који би се радо удобно смјестили у бајку. Они могу бити сатворени од свјетлости, таме, звука, етеричног космичког треперења и струјања. Зар нека добра вила не би могла да буде чаробница са Сиријуса и зар пренцеза из Андромеде не би могла да на некој свемирској станици сретне принца у коме су се препрели зраци звијезде Данице?

Онда, коме су више потребне вјештице? Поведимо младог читаоца у свемирске предјеле маште и заједно с њим нађимо тамо неко чудовиште и, истовремено, јунака сазданог од свјетлости који ће то чудовиште отјерати у неку космичку црну рупу. Ако већ не можемо без вјештица, онда бар у њихове метле уградимо батерије, без страха да дијете то неће схватити. Оно данас има мобилни телефон, таблет, лаптоп, и зна да те справе не функционишу без батерије, а сигурно су чули да се већ и аутомобили по нашим друмовима крећу помоћу тог изума.

Дакле, лијепом, увијек истинитом реченицом, поведимо дијете из мрачних шума и пећина у широка космичка пространства. И никад не заборавимо да у тој бајци мора бити макар један јунак из нашег села, улице, града, из ужег завичаја који се зове – планета Земља!

Уосталом, нема човјека који макар некад не пожели да бар малчице привири у бајку, а много их је који би радо да се у њој скуће.

Ово су само неке натукнице о савременој ауторској бајци.

Овај бајкописац биће радостан ако вас подстакну на размишљање и разговор, а нимало се неће љутити ако их будете оспоравали.

 

Ранко Павловић

 

АВТОРСКИТЕ БАЈКИ ВО НАСТАВАТА – ДЛАБОКИ И НЕИСЦРПНИ ПРЕНЕСУВАЧИ НА УНИВЕРЗАЛНИТЕ ЧОВЕЧКИ ВРЕДНОСТИ КАЈ ДЕЦАТА

 

Апстракт

Бајките, како книжевна форма, сеедно дали потекнуваат од народното творештво или се авторски творби, се темелат на мудрост, ги рефлектираат погледите и смислата на животот карактеристични за времето кога се настанати и ги откриваат универзалните човечки вредности кои се речиси непроменети низ вековите.  Иако од содржински аспект може да делуваат наивно, од аспект на значењето бајките се длабоки, неисцрпни и поучни. Преку авторските бајки, полесно се навлегува во детскиот  свет и се допира до проблемите кои ги мачат, поуките кои треба да ги научат, сѐ до  суштината на животот за кој ги подготвува процесот на воспитание и образование.

Авторските бајки вклучени во наставата, треба да ги насочуваат децата да читаат и да раскажуваат, но и да ги поттикнуваат мисловните процеси, анализата и критичкото размислување, а исто така и ги поттикнуваат на креативност и процес на создавање.

Овоj труд им пристапува на авторските бајки како алатка на наставникот во постигнувањето на целите на часот и стандардите на наставата.

Клучни зборови: авторски бајки, настава, цели на часот

 

            Воведни разгледувања

Авторската (книжевна или уметничка) бајка е стилизирана чудесна приказна, произлезена од усната народна бајка, која со текот на времето станува самостојна и се развива, пред сѐ, според принципите на авторскиот текст. Нејзиниот „премин“ кон пишаната литература не ќе беше можен без видливи трансформации и подреденост на другите жанрови. Во наставните програми постојат повеќе примери на литературни творби кои различно се разбираат и толкуваат во наставната практика, а една од целите на наставата по литература подразбира ученикот да може да ја утврди разликата помеѓу народната и авторската бајка. Во наставната програма по македонски јазик бајката е присутна речиси во сите одделенија на основното образование. На пример, во учебникот за 5 одд застапени се бајките: „Малата самовила“- Словенечка народна бајка, „Последен час“- Славка Манева, „Несреќната книга“- Штефанија Наџен, „Снег“- Јордан Добрески, „Девојчето и дванаесетте месеци“- народна приказна и „Чија мајка е најголема“- Горјан Петревски.

Овој труд нема амбиција да понуди методска обработка на бајката, туку, пред сè, да укаже на некои карактеристики, значења и начини на проучување на бајката, за кои веруваме дека би можеле да бидат од помош при разрешување на дилемите. со кои се соочуваат наставниците при посредување на овој сложен и податен жанр.

 

Едукативна функција на бајката

Во почетните одделенија секој наставник има можност да ја избере авторската бајка кога треба да постигне некои конкретни цели на часот.

При анализа на бајка наставникот од одделенска настава може да ги постигне следните цели:  развој на интерес, желба и навика за читање, развивање на способност за правилно и изразно читање, развивање на култура на читање, способност и желба за самостојно читање, способност за анализа на ликови, развивање на говорот преку збогатување на вокабуларот, развивање на фантазијата, способност да расудуваат, логички да размислуваат, развој на социјални, еколошки, етички вредности, формирање на естетски чувства и вредности, интелектуален и емоционален развој на личноста на детето, развивање на способност за читање со разбирање, способност за анализа, синтеза, вреднување, способност за изведување на логички заклучоци, откривање на причинско-последична врска, способност за содржинска и идејна анализа, откривање на порака од бајката, способност за одговарање на прашања и прераскажување, опишување на ликови, способност за комуникација, критичко размислување, способност за конструктивно решавање на слични ситуации во секојдневниот живот, поуки за животот, идентификување со позитивните ликови, осудување на негативните, учење на позитивни вредности, дека доброто секогаш победува, развивање позитивен однос кон себе, кон другите, кон животните, кон природата, развивање на креативност, творечки способности.

Исто така бајката може да се користи во различни вон наставни активности и преку неа да се вклучат учениците во соодветни содржини кои ќе го поттикнат читањето, критичкото размислување и да пренесат пораки кои допираат до децата заради нивната јасност и прилагоденост на возраста на децата.

Денес, бајките речиси исклучиво се сметаат за жанр наменет за деца, бидејќи како лектира првенствено се поврзани со основното училиште, кое, сакале ние или не, наметнува низа конкретни прашања, како што е, на пример, прашањето за нивната воспитно-дидактичка функција.  (Пешикан- Љуштановиќ, 2007)

Генерално, народната бајка не е категорично дидактичка, иако, се разбира, има случаи кога се користи за едукативни цели, а главно се заснова на идејата за бајка како приказна за конфликтот на доброто и злото и задолжителната победа на доброто. Основата за ова гледиште на бајката може да се бара во тој аспект на бајката што го разгледува Андре Џолс (Jolles, 2000). Според него, „бајката припаѓа на едноставните форми, кои – за разлика од уметничката поезија – се формираат речиси спонтано“. (Jolles, 2000: 13) Така Џолс смета дека „текот на бајката е режиран и воден од етиката на настаните, или наивниот морал“  според кој „неправдата мора да се исправи и правдата да триумфира, односно дека основната духовна преокупација на бајката е воспоставување на веќе нарушените морални принципи.  Бајката, како што ја согледува Џолс, со својата форма го поништува светот на реалноста, кој го доживуваме како неправеден и неморален. (Jolles, 2000: 169-171)

За разлика од народните бајки, кои се однесуваат за друго време, самите морални и воспитни пораки и поуки кои ги носат се разликуваат од погледите на нашето време, системот на вредности и карактеристиките на денешните ликови и херои. Токму затоа, голем број на народни бајки во голема мера се неприфатливи за денешниот образовен систем (на пр. дека ќотекот е излезен од рајот), додека авторските бајки се прилагодени на современото опкружување и светот во кој живеат децата, заради што се поразбирливи и повеќе допираат до нивните чувства и сознанија и ги развиваат нивните способности.

Наставникот треба да го прошири и развие сопственото разбирање за бајката за да може на ученикот да му понуди поразновидни одговори или, барем, повеќе нови и стимулативни прашања. Неговиот напор, што го вложува при посредување помеѓу детето  и бајката како дело, е неопходен, но и продуктивен. Во најопшта смисла, упатувањето од страна наставникот ќе му открие на детето дека тоа и неговото време не се изолирани, дека се дел од сложена дијахрониска низа. Покрај тоа, наставникот секогаш ја има во вид психолошката функција на бајката, која според мислењата на истакнати психолози, ги учи децата на активен став кон животот и им помага во усогласувањето на односот помеѓу свесното и несвесното. (Пешикан- Љуштановиќ, 2007:11)

Според Бруно Бетелхајм, познат психоаналитичар и детски психијатар, бајката овозможува имагинарно решавање на вистински конфликти. Слоевитоста на бајката и нејзините значења, придонесува детето во различни возрасти да го најде она што му треба во бајката. Со својот крај, бајката, според Бетелхајм, ја симболизира состојбата на независност. Бетелхајм истакнува: „Прашањето дали човекот се соочува со животот верувајќи во можноста да ги надмине своите тешкотии или очекува пораз е… важен егзистенцијален проблем.“  (Бетелхајм,1979:256)

            Заради фактот дека учениците сакаат да читаат бајки и да зборуваат за нив, во воведниот дел од часот наставникот може да има подготвителен разговор со учениците. Функцијата на овој разговор е да ги мотивира за што е можно поцелосно и повнимателно слушање, читање и толкување на литературен уметнички текст.

Низ бајката, ученикот открива дека постарите луѓе треба да се сослушаат и да се почитуваат, но не треба секогаш слепо да се слушаат. Се нагласува дека секој човек си го бара својот пат и своето место во светот и дека тоа е важно слободниот избор во животот е неискажлив, дури и кога тој избор изгледа погрешен. На учениците им се открива дека секогаш треба да се трудат да ги надминат сите разлики, да ги остварат своите соништа и аспирации, како и да ги надминат сите пречки со истрајност и посветеност.  „Токму ова е пораката што бајките му ја пренесуваат на детето на многу начини: дека борбата против огромните тешкотии во животот е неизбежна, дека сочинуваат суштински дел од човековото постоење, но тој – човекот, ако не отстапи, туку цврсто се соочи со неочекуваните и честопати неправедни тешкотии, ги надминува сите пречки и на крајот излегува победник“ (Bethelheim, 1979: 22). Речиси идентичен став има и Гроздана Олујиќ во својот теоретски текст „Поетиката на бајката“ во кој наведува: „Со помагањето на детето да порасне, да дојде во рамнотежа со себе и со светот околу него, да го надмине егзистенцијалниот ужас и страв од непознато, повеќето бајки го прават токму тоа: откриваат колку човек може да издржи, колку нешта треба да надмине на патот кој е најчесто тежок, комплициран, па дури и опасен, но никогаш непремостлив, никогаш затворен до крај“ (Олујиќ, 1981)

Преку обработка на бајките во текот на наставата во основното образование, може да се реализираат следните стандарди по македонски јазик:

Тема: Литература и творење

1. Ученикот идентификува на кој литературен вид му припаѓа еден текст (басна, бајка, приказна, расказ, драмска и поетска творба). (Да ги разликува бајките од другите видови текстови)
2. Пронаоѓа и објаснува сличности и разлики во литературни текстови (преку настани и ликови).
3. Прераскажува (усно и писмено) литературен текст во целост или по делови.
4. Одговара на прашања и поставува прашања за содржината на прочитан литературен текст.
5. Ги одредува темата, ликовите, местото, времето и хронолошкиот ред на настаните во прочитан литературен текст.
6. Препознава реалистични и фантастични елементи (настани и ликови) во прочитан текст.
7. Пронаоѓа цитат во даден текст по конкретно барање/прашање (изглед на лик, постапка, опис, настан).
8. Наведува цитати од текст за да илустрира лик, постапка, доживување и настан прикажани во текстот.
9. Раскажува со промена на граматичкото лице.
10. Раскажува со измена на крајот на прочитана содржина.

Тема: Јазик и комуникација

11. Издвојува и посочува клучни зборови и фрази поврзани со главната идеја во литературни и нелитературни текстови.
12. Препознава, разликува и посочува важни и неважни факти и податоци и описи на лица, предмети и појави од слушнати текстови.
13. Согледува и кажува кои се структурните (вовед, главен дел и заклучок) или хронолошките (почеток, развој и крај) елементи на слушнат текст и набројува клучни моменти според редоследот на содржината.
14. Составува дијалог во пишана форма според слушнат или прочитан дијалог
15. Чита наглас, течно и јасно во согласност со читачката и јазичната возраст.
16. Чита наглас изразно (усогласено со видот и природата на текстот)
17. Чита во себе по насочени барања (на пример, издвојува информации од текстот).
18. Го поврзува значењето на прочитаните содржини со реалните ситуации.
19. Користи цитати и аргументи од прочитан текст за да образложи одреден став.
20. Користи дигитален речник за пронаоѓање на значењето на непознати зборови и зборови со исто и спротивно значење
21. Посочува често употребувани дијалектни зборови и изрази и ги споредува со нивната стандардна форма и со формата во други дијалекти.
22. Наведува најмалку три поговорки/пословици на македонски народен јазик.
23. Препознава и кажува од кој граматички род се именките посочени во примери.
24. Користи описни придавки во соодветен род и број
25. Препознава разни видови реченична интонација во усни примери и изговара реченици со соодветна реченична интонација од примери кои ги чита и сам/сама ги составува.
26. Користи глаголски форми за изразување дејства во сегашно, минато и идно време.
27. Составува разни видови реченици според потребите за изразување.

 

Заклучни согледувања

Проучувањето на авторските бајки во основно училиште ја развива имагинацијата на учениците, способноста за апстрактно размислување и сензорна имагинација на учениците. Високите уметнички вредности, нивната убавина и темите на авторските бајки можат да ги инспирираат учениците и на креативното изразување и творење.

Вршејќи ја својата задача, херојот на бајката поминува низ развоен процес кон стекнување признание, независност, зрелост и целосна интеграција во тимот. Во бајките, се препознаваат многу сериозни, егзистенцијални, судбоносни проблеми со кои се соочува детето во текот на развојот. Тешките задачи и препреки со кои се соочува јунакот се само сликовито претставени со внатрешните психолошки тешкотии, препреки и кризи со кои се соочува детето додека созрева. Бајката му помага на детето да ги разбере и прифати сопствените животни дилеми и основни стравови: дали е сакано, како да се одвои од родителите и да го надмине стравот што го предизвикува оваа разделба, како да ги открие сопствените сили и да се потпре врз нив, како да го надмине стравот од непознатото и разделбата.

Благодарение на бајките, детето стекнува доверба во себе и во сопствената сила и покрај неговата физичка слабост. Бајката поучува на храброст да се живее и нејзината порака е дека борбата секопгаш се исплати, дека оној што ќе се соочи со сопствените стравови и деструктивни аспирации, може да го најде патот до себе и своето сакано битие.

Задачата на наставникот, во посредувањето помеѓу детето и бајката, станува уште посложена затоа што има можност да се соочи не само со различни видови народни бајки со збунувачки жанровски синкретизам, туку и со авторски бајки, кои се на многу начини блиски но и различни.во однос на народната бајка и посоодветни за постигнување на целите и стандардите во наставата.

 

Користена литература

Пешикан-Љуштановић, Љ. (2007). „Усмена и ауторска бајка у настави“. Унапређивање наставе српског језика и књижевности. Зборник радова, Нови Сад: Филозофски факултет – Одсек за српски језик и лингвистику, 36-58.

Бетелхајм, Б. (1979) Значење бајки, Београд: Просвета. 256

Козић, А. Д. (2017) Ауторске бајке Гроздане Олујиќ у настави, во „Књижевност и језик“ Vol.64(2017) No.1-2, Београд: Филилошки факултет Универзитет у Београду (p. 247-256) Достапно на https://doi.org/10.18485/kij.2017.64.1_2.17 [Пристапено на 14.10 2021]

Олујић, Г. (1981) Поетика бајке. Достапно на: https://pdfslide.tips/download/link/grozdana-olujic-poetika-bajke [Пристапено на 09.11 2021]

 Jolles, A. (2000) Jednostavni oblici, Zagreb: Matica hrvatska

 

д-р Лили Бошевска

ОУ „Св. Кирил и Методиј“ , Битола

Стручен соработник- библиотекар

 

AUTORSKE BAJKE U VASPITANJU I OBRAZOVANJU – MOGUĆNOSTI, PROGRAMI I PERSPEKTIVE

 

Istorijat bajke kao jedne od ranijih književnih vrsta seže u daleku prošlost i oslanja se na narodne priče sa motivima fantastičnog. Ovom žanru  nisu odoleli ni poznati autori koji su nam u nasleđe ostavili  najlepše bajke, koje i danas čitaju i odrasli i mališani,  i sastavni su deo lektira kojima se mladi pre svega vaspitavaju u duhu verovanja u pravdu koja uvek pobeđuje.

Kao sve ostalo, i  umetnost se nadograđuje i teži pomeranju granica i osavremenjavanju, pa tome nije odolela ni književnost i ova forma koja je najpitkija i nezaobilazna u vaspitanju i emotivnom odrastanju sadašnjih mališana.

Polazeći od toga  da današnje generacije žive brže i da su možda emotivno

zrelije, autori savremenih bajki se dosta udaljavaju, što to od tema koje su diktirale bajke na kojima smo učili i karakteristike ovog žanra, a i vremenski više ne sežu u daleku prošlost, već je sve prisutnija realnost i  želja da mališani što pre

shvate život i što brže odrastu. Mada su neki od tih novih  književnih sadržaja, koje nazivamo autorskim bajkama,  mladima prijemčivi  i deca ih brzo prihvate , tim pre što su oblikovani kao slikovnice,  bogato oslikane, mali broj ovih priča može da na duže vreme vaspitava i oblikuje svet mašte u glavicama mališana ako  ih animira Pepa Prase i drugi, mahom uvezeni likovi.

Kao autor koji je zaljubljenik u klasičnu formu bajke koja nudi više misterije, borbe da se dođe do cilja i izbori za ono što se želi,  a nudi mnogo više emocije bez koje nema ni odrastanja, sama sam pokušala da „pomirim“ ove krajnosti – staro i novo  i ponudim autorsku bajku koja je preneta u savremeni život mališana, ali ih ne udaljava od tih misterioznih pojava, bića kojima su više generacija unazad  vaspitavani naši mališani i bili su neizostavna karika njihovog odrastanja.  Kao učitelj po struci, koji se kasnije doškolovao do profesora srpskog jezika, kroz školu sam učila psihologiju, pedagogiju i više metodika, lako mi je bilo da  teoretsko znanje prenesem u praksu i učinim sve da mališani odrastaju zdravo i nikad ne zaborave da se igraju jer  samo mali „homoludensi“  čitav život provedu kreativno.

Vaspitanje i obrazovanje kroz igru  bio je deo mog komuniciranja  sa generacijama koje su prošle kroz moju „školu“. Sa unučicom od četiri godine prešla sam sve savremene slikovnice, koje je volela, ali sam je polako uvodila  u svet umetničke bajke najvećih majstora ovog žanra. U tom periodu  zbog jednog loma nije smela u vrtić i ja sam joj postala glavni vaspitač. Već sam imala iza sebe iskustvo književno i  pokušala sam da za nju izmislim bajke koje će joj držati pažnju  i znaće sutra da ih ispriča. Nisam pobegla od vila, patuljaka, divova, ali sam ih osavremenila i moji junaci su sa njima komunicirali u realnom svetu: desetogodišnja devojčica kreće u sedište bajke da vidi da li su vile uvek dobre, a „zla vila“  – zla. Ona ne želi da joj odrasli sve serviraju. I mališan Dino, u bajci Patuljak Laki  neće moći da stekne sigurnost, samopouzdanje  bez malog druga koji ga trenira i uči kako, u duhu ZEN-a, da preraste slabosti i postane deo tima. Dobroćudni div Titanko, omiljeni lik moje čitalačke publike, ruši u deci barijeru da  postoje razlike između fizički „velikih“ i malih  – sitnih… Svojim junacima ulila sam dušu  i to je nešto što je klasična bajka imala i bez čega nećemo moći  vaspitati mladu generaciju da budu dobri, moralni ljudi  sa osećanjem za drugog, osim njih samih. Kada mi je unuka tražila da joj više puta ponovo pričam već ispričane bajke, znala sam da je to vredno zapisivanja. Bila mi je reper kako da pomirimo staro i novo.

Otišla sam korak dalje i od bajki ( dve knjige)  napravila igrokaz. U to sam uključila osnovne škole i vrtiće. Kostimirani mališani nalazili su se u ulogama junaka koje su čitali i dali su ovoj priči svoj pečat. Njihova radost se nije mogla ni sa čime uporediti.

Mišljena sam  da mališani moraju sami učestvovati u programima svojih vaspitača. Mora im se pružiti šansa da budu kreativni i da se iskažu u svim talentima koje poseduju. Uz bajke koje smo adaptirali mališani su pevali, igrali, glumili. I mališani sa likovnim talentom  ne smeju biti zanemareni, a  pročitana bajka je odlična prilika da vidimo koliko imaju mašte i talenta da to prenesu na papir.

 

P.S. Ova tribina i tema su me oduševili jer naši mališani zaslužuju srećnije detinjstvo, sa mnogo više kreativne igre  bez agresije koju im nude video igrice.

Spremna sam da vam ponudim, ako želite, dva scenarija. Knjige su mi bogato ilustrovane, nisam ja ilustrator, pa ću  u dogovoru sa  organizatorima i autorom  ilustracija poslati  i nešto crteža koji prate bajke. Poslala sam šest bajki na konkurs.

 

Mirjana Đapo

 

Beograd

 

 

ЗА НАУЧНИОТ СОБИР ЗА СОВРЕМЕНИТЕ АВТОРСКИ БАЈКИ

 

 

Краток приказ на тематиката на научниот собир:

 

Бајката е посебен книжевен вид, а може да биде народна (усмена), или уметничка (авторска)  творба. Надприродните случувања во бајките имаат и играат голема улога, поради фантазијата која ја будат кај слушателите, читателите и гледачите, пред се кај најмладите генерации. Системското запишување на бајките и нивното објавување во Европа започнува кон крајот на 17-от век. Голем број писатели по углед на народните усмени бајки започнале да пишуваат и објавуваат свои авторски бајки исполнети со пресврти и фантазија. Најпознати бајкописци во светот се: Браќата Грим, Андерсен, Шарл Перо, Ивана Брлиќ – Мажураниќ, Гроздана Олујиќ, Славко Јаневски, Видое Подгорец и многу други.

Бајките во книжевноста постоеле со илјадници години, а подоцна се осамостојуваат и како посебен жанр. Усната традиција на бајките била пред пишаниот збор. Првите собирачи на бајки се обиделе да ги зачуваат не само фабулите и ликовите на приказната, туку и стилот на кој биле раскажувани. Во некои случаи тие биле и авторски надградувани од страна на собирачите, како што е случајот со приказната Силјан Штркот од Марко Цепенков.

Бајките денес се вклучени, застапени и присутни во книжевноста, наставата, филмовите, театарот, стрипот и во многу други сфери во образованието, науката, културата и уметноста.

На крајот од собирот, ќе бидат сумирани сите искажувања во вид на заклучоци, кои ќе најдат теоретска, но и практична примена.

 

 

Кратко образложение за потребата за одржување на научниот собир:

 

На научниот собир посветен на авторските бајки, покрај другото, ќе стане збор и за тоа: што е тоа литературна бајка (дефиниција и примери), за карактеристиките на литературната бајка, фолклорот и бајката, за народната традиција и книжевните бајки, што е литературната бајка и во што таа се разликува од народната, за потеклото и појавата на авторската бајка и слично.

Целта на овој научен собир е овој популарен жанр, кој е многу привлечен и податлив за децата и учениците, уште повеќе да се развие, подобри, надгради, усоврши и омасови.

Воспитувачите, наставниците и професорите, заедно со писателите кои пишуваат авторски бајки, имаат своевидна, голема и значајна мисија.

Научниот собир е меѓународен и се очекува на него преку изнесување на искуства и позитивни примери да се согледа и компарира македонската со балканкската, европската, па и светската авторска бајка.

По завршувањето на научниот собир, научните соопштенија (рефератите) ќе бидат публикувани во посебен тематски зборник, а на самиот научен собир се очекува да се развие богата, разновидна, повеќеслојна, компетентна и содржајна дискусија.

 

Бенефитот од овој научен собир е и за теоретичарите и за практичарите, а резултатите се очекуваат во континуитет во еден подолг период.

 

проф.д-р Христо Петрески,

директор на Институтот за наука, алтернатива, култура и уметност – Скопје