Воспитување и образование на деца со посебни потреби – можности, програми и перспективи. Концептизација на инклузивното образование и неговото контекстуализирање во рамките на Фондот за деца на Обединетите нации – УНИЦЕФ
Во мојот извештај денес, ќе се фокусирам на верувањето дека секое дете има право на квалитетно образование што го почитува неговото достоинство и го унапредува неговиот или нејзиниот оптимален развој. Токму ова убедување го поддржува пристапот на Фондот за деца на Обединетите нации (УНИЦЕФ) кон образованието засновано врз човековите права. Секое дете има право да добие квалитетно образование. Конвенцијата за заштита на правата на детето (КЗПД) и Конвенцијата за заштита на правата на лицата со попреченост (КЗПЛП) јасно ја наведуваат целта за обезбедување квалитетно образование за сите и важноста за обезбедување на потребната сеопфатна поддршка за развој на потенцијалот на секое дете. Квалитетно образование може да се постигне само кога секое дете (вклучително и најранливите и исклучителни деца) посетува училиште и добива инклузивно квалитетно образование што му обезбедува вештини потребни за неговиот живот.
Додека инклузивното образование е широк концепт кој ги вклучува сите групи деца, денес ние ќе се фокусираме конкретно на децата со попреченост. Сепак, едукативните програми на УНИЦЕФ ги опфаќаат сите групи деца, со посебен фокус на децата изложени на ризик да бидат исклучени од образовниот систем.
Штетата на децата и нивната попреченост не се невообичаени и се дел од човечката разновидност. Се проценува дека 15 проценти од светската популација живее со попреченост, процент што се очекува да се зголеми поради лошото здравје и исхрана во раното детство. Ќе има зголемување на старата популација и насилни граѓански конфликти. Се проценува дека секое дете кое умира како резултат на конфликт има приближно три пати повеќе повредени или трајно повредени деца. Околу 80 проценти од лицата со попреченост живеат во земјите во развој и се диспропорционално застапени меѓу сиромашните. Ова е важно затоа што попреченоста ги погодува не само луѓето, туку и нивните семејства и негуватели.
Исто така, е сосема јасно дека децата со попреченост се соочуваат со многу форми на дискриминација што доведуваат до нивното исклучување од општеството и образованието. На пример, девојчињата со попреченост се особено ранливи и се изложени на поголем ризик од родово засновано насилство, т.е. на сексуално насилство, занемарување, злоупотреба и експлоатација. И ова е апсолутно незаслужено, бидејќи овие деца се исти како и другите деца. Тие не се разликуваат од нив. Потребна им е само поголема грижа и внимание. Многу често нивната интелигенција е многу поголема од нормалната, а коефициентот на интелигенција е значително поголем.
Ставовите кон децата со попреченост, како и недостатокот на инклузивна средина за учење со потребните ресурси и информации, ги влошуваат проблемите и предизвиците со кои се соочуваат при пристапот до образованието. Самите деца со попреченост се несразмерно застапени меѓу децата лишени од можноста да добијат образование.
Добрата вест е дека постојат ефективни начини да се создадат инклузивни општества во кои децата со и без попреченост ќе можат да ги уживаат своите права, вклучително и нивното право на квалитетно образование, на рамноправно ниво со нивните врсници кои не се инвалиди. Некои од начините ќе бидат дискутирани на овој веб-семинар и многу други ќе бидат дискутирани на идните веб-обуки, но од клучно значење е да се решат и отстранат физичките, однесувањето и политичките бариери, вклучително и негативната стигма и дискриминацијата.
Според Конвенцијата за заштита на правата на детето (КЗПД), Конвенцијата за заштита на правата на лицата со попреченост (КЗПЛП) и мисијата на УНИЦЕФ, инклузивното образование е пристап што УНИЦЕФ го користи за да обезбеди секое дете да добие квалитетно образование. Инклузивното образование, како што е дефинирано во Декларацијата на Саламанка, охрабрува признавање на потребата за работа во областа на „Училишта за сите“. Ова мора да го сторат сите институции кои проценуваат разлики, го поддржуваат учењето и ги исполнуваат индивидуалните потреби. Инклузивното образование е процес што ја цени благосостојбата на сите ученици и не е цел сама по себе.
Датумот 3 декември беше избран за Светски ден на лицата со попреченост од страна на Генералното собрание на ООН во 1992 година со мисија да ги предизвика сите оние кои зборуваат и разговараат за проблемите на загрозените лица; да ги мотивира политичарите и институциите да не се фокусираат на попреченоста, туку на личноста, на неjзината индивидуалност и лично достоинство. Да се преземе поефикасна акција за да се обезбеди пристапот до општата архитектонска средина за лицата со попреченост; до системот за општо образование, до заедничкиот пазар на трудот.
Постојат генијални умови меѓу луѓето со попреченост кои го менуваат светот. Физичките пречки во развојот не им пречат да го развиваат својот талент и способности. Меѓу нив е и германскиот композитор Лудвиг ван Бетовен – претставник на Виенската класична школа, кој, иако глув, создаде монументални музички уметнички дела кои станаа познати низ целиот свет. Меѓу другите, тоа се: „Херојска симфонија“, операта „Фиделио“, „Свечена литургија“ и „Деветата симфонија“.
Хелен Келер беше првата глува и слепа личност која доби диплома за уметност. Таа има голем број книги и публикации. Таа се занимава со политичка активност. Својата прва книга ја напиша само на единаесет години, а меѓу нејзините најпознати дела се и: „Приказната за мојот живот“, „Светот во кој живеам“ и „Надвор од темнината“.
Ерик Вајченмаер беше првиот алпинист во светот кој целосно слеп стигна до Монт Еверест. На 13-годишна возраст го изгубил видот. Иронично, тој научил за качување по карпи од списание за слепи лица. Откако завршил училиште, тој станал учител, тренер во борење и спортист од светска класа. Се искачил на највисокиот врв во Северна Америка, Денали, потоа Килиманџаро (во Африка) и Аконкагва (во Аргентина). Чекори по Винсон (на Антарктикот). Заминува за Еверест. Успешната експедиција го направи светска славна личност и му обезбеди присуство на насловните страници на TIME. Потоа ги покорува Елбрус и Јаја. За 13 години стапна на највисоките точки на седумте континенти и е единствениот слеп алпинист со вакво достигнување.
Познатиот шпански писател Мигел де Сервантес Сааведра, најпознат како автор на едно од најголемите дела во ризницата на светската литература – романот „Дон Кихот де ла Манча“ беше тешко ранет по битката кај Лепанто. Тој беше левичар, но по оваа битка левата рака остана неподвижна до крајот на неговиот живот. Подоцна напишал: „Кога ми ја одзеде левата рака, Бог ми даде сила во десната рака и избезумена страст за пишување“.
На 3-годишна возраст, учителот по француски јазик Луи Брајл е повреден и ослепен. На 10-годишна возраст, тој доби стипендија за студирање во Националниот институт за слепи деца во Париз. Таму слушнал за обидите на армискиот офицер капетанот Чарлс Барбиер да создаде шифрирано писмо за испраќање класифицирани информации. Тој се сретна со авторот на „синографијата“, кој многу брзо се откажа од тоа, бидејќи на војниците им беше многу тешко тоа да се совлада и прифати. Врз основа на неговата идеја, Луи Брајл создаде систем од 63 различни комбинации на релјефни точки за да создаде азбука за слепите лица, наречена „Брајлово писмо“ или „Брајл“. Адаптирано е речиси на сите современи јазици.
Познатиот астрофизичар Стивен Хокинг, кој ја изгуби способноста за зборување и движење, беше ограничен на својата инвалидска количка. Сепак, тој стана познат астрофизичар и еден од најголемите современи научници. Тој е автор на револуционерни теории од областа на космологијата и квантната гравитација, кои фрлаат квалитативно ново светло на знаењето за универзумот, чиј дел е нашата планета Земја. До неговата смрт тој користел специјален апарат за зборување. Компјутерот инсталиран во неговата инвалидска количка му овозможува да зборува, да пишува, да користи Интернет и е-пошта.
Феноменалниот американски режисер Стенли Кјубрик е роден со Аспергеров синдром (нарушување на аутистичниот спектар). Луѓето со овој синдром се карактеризираат со силен, речиси манична заинтересираност за одредена област. Креаторот на „2001 година. Одисеја во Космосот“ беше дијагностициран од д-р Мајкл Фицџералд во неговата книга „Аспергеровиот синдром – проклетство или подарок“.
На еден од најдобрите фудбалери на сите времиња, Лео Меси, му беше дијагностициран аутизам на осумгодишна возраст. Ова е причината за неговото специфично однесување на теренот, поврзано со спроведувањето на истите модели на однесување. Тој секогаш паѓа надесно, прави дриблинзи на ист начин и често изведува пенали во истиот стил, типичен за него. Неговото однесување е карактеристично за аспергерите. Според истражувањето, неговиот мозок е поразвиен, што му помага да ги предвиди потезите на другите играчи. Неговата специфична состојба се должи на неговата единствена концентрација.
На 9-годишна возраст, Марла Рунион се разболела од она што стана познато како синдром на Старгарт. Неговата прогресија ја прави речиси слепа. Ова не ја спречува да ги оствари своите соништа и да стане трикратен шампион во националното првенство, освојувач на бројни златни медали на Олимписките игри и една од најдобрите натпреварувачи во трчање во светот. Марла се натпреварува заедно со совршено здрави спортисти и ги победува. Со своите достигнувања таа докажува дека лицата со попреченост можат да бидат целосен дел од општеството и вистински победници, се додека тие одлучат да си го дозволат тоа и веруваат во себе.
Така, според пристапот заснован на почитувањето на човековите права, СИТЕ деца имаат право на инклузивност, т.е. на инклузивно образование.
Во согласност со мисијата на Конвенцијата за заштита на правата на детето (КЗПД), Конвенцијата за заштита на правата на лицата со попреченост (КЗПЛП) и УНИЦЕФ, како и заложбата на Организацијата за еднаквост и правда, УНИЦЕФ се залага за зајакнување на системите за образование, да бидат инклузивни и да обезбедат секое дете да има пристап до квалитетно образование.
УНИЦЕФ често работи со Влади, донатори и граѓански организации за да осигури дека образовните права на децата со попреченост се реализираат во најинклузивните услови.
На располагање се ефективни алатки за создавање инклузивни општества во кои децата со попреченост и нивните врсници кои не се инвалиди, можат подеднакво да ги уживаат своите права, вклучително и правото на квалитетно образование.
Автор: Вања Ангелова
10 јануари 2021 година
Велико Трново, Република Бугарија